«Аққу, шортан һәм шаян»
Сыныбы 4 «Б»сыныбы
Сабақтың тақырыбы: «Аққу, шортан һәм шаян».
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Оқушыларды Ахмет Байтұрсынұлы аударған И. А. Крыловтың «Аққу, Шортан һәм шаян» мысалымен таныстыра отырып, өлеңдегі негізгі ойды өздеріне таптырып, өз сөзімен жеткізе білуге жағдай жасау.
Дамытушылық мәні: Оқушылардың ойлауын, есте сақтауын және байланыстыра сөйлеу қабілеттерін дамыту, шығармашылық қабілеттерін байқау, дамыта түсуге жағдай туғызу.
Тәрбиелік мәні: Оқушыларды бірлік, ынтымақтастық сияқты әдеттерден үйреніп, осы мысал мазмұны арқылы жаманнан жирендіруге тәрбиелей отырып, топпен ұжымдаса жұмыс істеулеріне жағдай туғызу.
Сабақтың әдісі: Ой шақыру, ойын, іздендіру, сұрақ — жауап, топпен жұмыс, Сабақтың көрнекілігі: Сюжетті суреттер, үлестірме парақшалар, қағаз, маркер, тапсырмалар интерактивті тақтада портреттер, сызбалар.
Пәнаралық байланыс: Дүниетану, бейнелеу, қазақ тілі,ән-әуез
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі. Психалогиялық дайындық.
Қызығушылығын ояту.
Білген сайын келеді біле бергім.
Біле беру емес пе, тілегі елдің,
Белден ассаң, алдында бел көрінсе,
Қызыққаннан келмей ме, жүре бергің
Сондықтан да келеді біле бергім, — дей отырып сабағымызды бастаймыз. ІІ. Үй тапсырмасы. «Жан біткен қалпақ» мазмұнын жалғастырып сұрау
1 сұрақ. Халық ауыз әдебиеті дегеніміз не?
• Халық арасында ауызша шығарылып, ұрпақтан ұрпаққа жеткен шығармалар халық ауыз әдебиеті деп аталады.
2 сұрақ. Халық ауыз әдебиетіне қандай шығармалар жататынын білесің бе?
Ертегі
Жұмбақ
Аңыз
Айтыс
Батырлар жыры
Жаңылтпаш
Мақал — мәтел
3 сұрақ. Ертегі дегеніміз не?
• Ертегілер халық ауыз әдебиетінің бір түрі болып есептеледі. «Ертегі» деген аты ертедегі, ерте кездегі деген сөздерден туған.
4 сұрақ. Ертегінің қандай түрлері болатынын білесің бе?
• Шыншыл, қиял — ғажайып, жан — жануарлар жайындағы ертегілер.
5 сұрақ. Аңыз дегеніміз не?
• Аңыз көбінесе тарихта болған адамның басына құралатын шығарма.
6 сұрақ. Батырлар жыры дегеніміз не?
• Батырлар жыры – еліміз бен жерімізді сыртқы жаудан қорғап қалған ержүрек батырлар туралы ауызша шығарылған жыр үлгісі.
7 сұрақ. Мақал — мәтел деген не?
• Мақалда қорытынды, тұжырымды түйін болады. Дәлелдеу мен қорытынды пікір бірдей келіп отырады. Мәтелде ой тікелей білдірілмей, тұспалдап, жанамалап айтылады.
8 сұрақ. Жаңылтпаш деген не?
• Жаңылтпаштың өзі сөзбен жаңылту немесе сөзден жаңылу дегеннен шыққан. Жаңылтпаш – ел ішінде ескіден сақталып келе жатқан халық шығармасы.
9 сұрақ. Айтыс дегеніміз не?
• Айтыс – халық ауыз әдебиетінің бір түрі.
Айтыс дегеніміз екі ақынның арасындағы сөз жарысы.
10 сұрақ. Жұмбақ деген не?
• Жұмбақ – ауыз әдебиетінің ертеден келе жатқан түрі. Ол адамдардың бір нәрсенің белгілерін екінші нәрсенің белгілері арқылы жұмбақтап айту өнері.
ІІІ. Жаңа жұмбақтың құпиясы.
1. Қол бетінде қалқиды,
Мақта сынды үйілген.
Үні әсем сан қилы.
Мойны да әйбат иілген,
Мамығын ол тарайды,
Маңғаздана қарайды.
— Ол не? Аққу. (Аққудың суретін көрсету).
2. Қомағайлық жасайды,
Шабақтарды асайды.
— Ол не? Шортан.(Шортан суретін көрсету). 3. Мойны ұзын,
Жұқалтаң қабақты
Тірсегі ұзын,
Қоян тобықты.
Іс тікпейді, бірақ.
Тастамайды бізін,
Білесің бе мақұлықты?
— Ол не? Шаян. (Шаян суретін көрсету). ІV. Аққу, Шортан, Шаян туралы не білесіңдер?
1. Аққу қандай құс?
— Аққу – сұлу, нәзік, өте сезімтал, сақ құс. Ол көлде сырғып жүзеді. Аққу қамыстың ішіне ұя салады. Оның өзгеше сұңқылдаған дауысы бар. Аққулар табиғаттың аса ғажап, қазір сирек кездесетін туындысы. Біздің елімізде оларды аулауға тиым салынған.
2. Шортан қандай балық?
— Шортан — ірі жыртқыш балық. Қазақстанның барлық табиғи су айдындарында кездеседі. Дене пішіні жебе тәрізді, басы жалпақ, түсі тіршілік ететін ортасына байланысты құбылып отырады. Қорегін шөп арасында жасырынып тұрып, атылып барып ұстайды. Дәмі, еті үшін көп ауланады.
3. Шаян жайлы не білесіңдер?
— Шаян — қысқа құйрықты, басы кішкентай, мұрттары қысқа. 4000-нан астам түрлері бар. Олар теңіз, тұщы су қоймаларында және құрғақта өмір сүреді. Олар өлексе және омыртқасыздармен қоректенеді.
V.Бейне таспа:
«Лебедь,Щука и Рак» мультфилімін көру.
— Не көрдік, не түсіндік ?
VІ. Мағынаны тану. Жаңа сабақтың тақырыбын хабарлау.
— Олай болса бүгінгі біздің сабағымыздың тақырыбы «Аққу, Шортан Һәм Шаян» (мысал) И. А. Крылов,Ахмет Байтұрсынов.
(Дәптерге күннің жадын жазып, тақырыбын жазу.)
VІІ. Білгенге – маржан.
Ахмет Байтұрсынұлы (1873 — 1938) қаңтар айында Қостанай облысы, Жангелдин ауданы, Сарытүбек деген жерде дүниеге келген. Әліббидің атасы ,балаларды оқуға шақырған, қоғам қайраткері, ақын, әдебиеттанушы, аудармашы, ағартушы — ғалым, ұлт ұстазы.
Иван Андреевич Крылов (суреті) орыс халқының атақты мысал жазушысы, сатирик, драматург. Осы орыс ақыны И. А. Крыловтың мысалдарын Ахмет Байтұрсынұлы аударған. Бүгінгі сабақта сол жинақтан алынған «Аққу, шортан һәм шаян» мысалымен танысамыз.
И. А. Крыловты мысал жазушысы дедік, демек…
VІІІ.Ой қозғау. (Оқушылар өз ойларын жеткізу ) Мысал деген не?
— Мысал деп адам бойындағы кемшіліктерді сынап, адалдық, әділдік, қайырымдылық сияқты жақсы қасиеттерді мадақтап жазатын шығарманы айтады. Мұндай шығармада өсімдіктер мен жануарлар, аңдар мен құстар кейіпкер ретінде алынады. — Мен……….айтқанына қосыламын , мен осыған мынаны қосқым келеді. Мысалда түйінді ой шығарманың басында, немесе аяғында беріледі. Мысалдың міндетті түрде тәрбиелік мәні болады. Ол түйінді ой арқылы ашылып, айқындалады.
— Рахмет саған! Мен де өз білетінімді қоссам деп едім…….. Мысал өлең көбіне бірлікке, ынтымаққа шақырады. т.б оқушылар өз ойларын жалғастыру.
— Мысал қай жанрға жатады? (мысал эпос жанрына жатады, эпостық шығармалардың ішіндегі ең қысқа түрі. — Әрқашан сатиралық сипатта, сықақпен сыналады. ІX. Оқулықпен жұмыс.
(оқушыға оқытып,мазмұндату) — Өлеңнен оқи отырып не түсіндік ? — Балалар, олар қайда өмір сүреді?
— Олар суда өмір сүреді.
— Олар не істемек болды?
— Олар жүкті тартпақшы болды.
— Олардың жүктері неге қозғалмады?
— Өйткені олар бір бағытқа емес, әр жаққа тартты.
— Ал, егер олардың бірі күшті болса, не болмақ?
— Егер олардың бірі күшті болса сол тартып кетер еді.
— Сонда ақын бұл образдар арқылы қандай адамдарды бейнелеп отыр?
— Ақын бұл образдар арқылы ақылсыз, тату емес, ынтымағы жоқ адамдарды бейнелеген.
— Осы мысалдың айтайын деген түйінді ойы не ? — Біріңнің айтқаныңа бірің көнбей істеген ісің оңбас. — Мысал бізді неге шақырады? (бірлікке, ынтымаққа шақыру)
— Мысалдың тәрбиелік мәні балаларды бірлікке, ынтымаққа шақыру. Ақынның айтар ойы ,өсиеті де осы. «Бірлік түбі-береке» деген мақалдың аясында көп нәрсе айтуға болады біздің осындай бейбіт өмір сүріп отырғанымыз, халқымыздың бірлігінің арқасында. Әрқашанда бірлікте болайық. X. А.Байтұрсынұлының мысалынан түйінді ойды тауып,оқу.
Жігіттер, мұнан ғибрат алмай болмас,
Әуелі бірлік керек болсақ жолдас.
Біріңнің айтқаныңа бірің көнбей,
Істеген ынтымақсыз ісің оңбас.
XІ. Сөздік жұмысы.
Ғибрат — үлгі, тәрбие, өнеге.
Һәм — және
Дүркін — дүркін — қайта — қайта
Машақат — әурешілік
XІІ. «Бейнеге ену» (Мысалды сахналық қойылым етіп көрсету)
Автор: Бір күні Аққу, Шаян, Шортан үшеуі кездесіп қалады. Олар үстіне жүк тиелген үлкен арбаны тауып алып, қатты қуанады.
Аққу: — Достар, келіңдер мына арбаны әуеге тартып шығарайық.
Шортан: — Мұны көлге апарайық.
Шаян: — Жоқ, одан да мұны құмға апарайық.
Автор: Сөйтіп үшеуі үш жаққа тартып, арбаны орнынан қозғалта алмайды.
— Жақсы балалар, өз шеберлеріңді көрсеттіңдер,сендер тіпті әртіс болуға да дайын екенсіңдер ? XІІІ.Шығармашылық тапсырма. 1-топ.Мысалдағы түйінді ойға мақал-мәтелдер жазу. 2-топ. Аққу,Шортан һәм Шаян мысалына жоспар құру. 3-топ.Ноутбук арқылы интернет желісінен мысалдың түп нұсқасын тауып, мәнерлеп оқу.
Иван Андреевич Крылов Лебедь, Щука и Рак Когда в товарищах согласья нет, На лад их дело не пойдет, И выйдет из него не дело, только мука. Однажды Лебедь, Рак, да Щука Везти с поклажей воз взялись, И вместе трое все в него впряглись; Из кожи лезут вон, а возу все нет ходу! Поклажа бы для них казалась и легка: Да Лебедь рвется в облака, Рак пятится назад, а Щука тянет в воду. Кто виноват из них, кто прав, — судить не нам; Да только воз и ныне там. Х.Сергіту сәті: Қорытындылау. — Не үйрендік? Не білдік? — Балалар, бүгін қандай шығармамен таныстыңдар?
— Оның авторы кім?
— Қазақ тіліне кім аударған?
— Сонымен мысалдан қандай қорытынды жасауға болады?
Жұмылып істеген жұмыс – жақсылыққа бастайды.
— Біз бұл Иван Андреевич Крыловтың мысал өлеңін оқи отырып, бірлікті , татулықты , достықты үйрендік. Бірлік бар жерде тірлік бар екенін білдік. Ендеше осы қорытындымыздың дәлелі ретінде «Дос болайық бәріміз» деген әнді орындап жіберейік. ХІ.Үйге тапсырма.
1. Мысалды оқу, соңғы шумағын жаттау.
2.Кейіпкерлердің суреттерін салып, әрқайсысына мінездеме жазу (Күнделікке жазу) ХІІ.Бағалау. Оқушының білімін сапалы бағалау.(журналға баға түсіру) Талаптарыңа нұр жаусын!
Сабағымыз аяқталды, сау болыңыздар!