Жиембет жырау Бортоғашұлы

Ашық сабақтар

Сабақтың  тақырыбы:                  Жиембет жырау Бортоғашұлы

Сабақтың  мақсаты:                  Жыраулар поэзиясының өкілі Жиембет жыраудың   

                                                       өмірі мен шығармашылығы туралы түсінік беру.     

                                                             

Білімділік міндеті:                       Жиембет шығармаларын талдай отырып,ақын тілінің

                                                       өткірлігін,айқындылығын, даналық ойға құрылғанын

                                                       нақты мысалдармен дәлелдеу.

 

Тәрбиелік міндеті:                       Жиембет жырлары негізінде ұлттық рух пен патриот-

                                                       тық сезімге тәрбиелеу, ерлік пен елдікті дәріптеу.

 

Дамытушылық міндеті:               Шығармашылық  ізденіс тапсырмалары арқылы

                                                       оқушылардың еркін ойын, әдеби сөйлеу тілін дамыту,

                                                       өзіндік пайымдау, пікір айта білуге дағдыландыру.

 

Сабақтың түрі:                             дамыта оқу

Сабақтың типі:                             жаңа сабақты меңгерту

Сабақтың әдісі:                            сұрақ жауап, әңгімелеу, таодау, ой бөлісу, СТО.

Сабақтың жабдығы:                    кестелер,тірек сызбалар, жыраулар портреті,слайд

                                                      тақтадағы әр түрлі материалдар.

Оқыту формасы:                         жеке, топтық                                                                         

Сабақтың эпиграфы:                Құтты ой…        Құтты сөз…           Құтты іс…

                                                                                                                             

Сабақтың барысы:           Ұйымдастыру кезеңі

                                           Оқушыларды түгендеу.

 

Үй тапсырмасын тексеру. 

 

 Жыраулар поэзиясы. Асан қайғы.

Сұрақтар қоя отырып, тірек сызбалар бойынша әңгімелеу.

 

“Келісу – келіспеу”стратегиясы

Жыраулар поэзиясының құндылығы – халықтың басынан өткерген тарихи оқиғаларды, оның арман-мұратын, кешірген ауыртпалықтарын жырлауында.

                                                                                                         Келіспеймін

( Жыраулар поэзиясының құндылығы халықтың басынан өткерген тарихи оқиғаларды, оның арман мұратын, кешірген ауыртпалықтарын жырлауында ғана емес,  сонымен қатар елдің саяси- әлеуметтік тіршілігін ой-санасын, дүниетанымын көркем бейнелі тілмен бере  білуімен де бағалы. Көркемдік сапасымен де  құнды)

 

  1. Жырау дегеніміз – жыр айтушы, таратушы, көптеген эпостық жырларды жатқа білетін, дайын репертуары бар айтқыштар.Олар домбыраның не қобыздың сүйемелдеуімен, мақаммен, әнмен айтады.

                                                                                                         Келіспеймін

( Жырау дегеніміз — өз жанынан жыр шығарып айтатын, суырып салма ақындық қасиет пен шешендік қасиеті қатар сақталып жататын дарынды ақын, дуалы  ауыз шешен, ақылгөй дана, ойшыл адамдар)

 

  1. Жыраулар поэзиясының басты жанры- толғау.

                                                                                                         Келісемін

( Толғау дегеніміз- жыраулар поэзиясында жиі орын алған жанр. Толғау өлеңде ақын өмір, қоғам, адам тіршілігі, жақсылық пен жамандық т.б. жайлы ақыл- өсиет, насихаттылық тұрғыда ой қозғайды)

 

Кесте арқылы жаңа сабақты меңгерту.

 

ЖырауӨмірдерекЕңбектеріТақырыптары
Жиембет Бортоғашұлы, талантты жырау, би әрі жеңімпаз батыр. 1570-1575 жылдар шамасында дүниеге келген. Кіші жүздің Байұлы тайпасының Тана руынан шыққан. Жиембеттің жас шағы қазіргі Батыс Қазақстан аймағының Өзен, Жем, Арал аралығындағы ауылдарда өткен. 16 жасынан хандар, билер, батырлар жанында жүріп, ел билігіне араласады. Өсе келе ол Есім ханның беделді биі әрі батыры дәрежесіне көтеріледі. Талай ұрыс-шайқастарға қатысып, ерлік көрсетеді. Ол сонымен бірге Еңсегей бойлы Ер Есімнің кіші жүз елімдегі ең бір беделді бас биі ретінде танылады.Әсіресе 1620 жылғы Есім ханның ойрат-қалмақтармен соғысы кезінде ерекше ерлік, тапқырлық көрсетіп, шапқыншы жауды ойсырата жеңіп, бетін қайтарады.1627 жылы Қазақ хандығы құрамынан бөлініп шығып, дербес билік құрғысы келген Қатағанның ханы Тұрсынның бүлігін басқан Есім ханның қасында болып, ел тұтастығын сақтау жлолында қажырлы қайрат көрсетті. Жиембет бидің Есім ханмен достық  қарым-қатынасы ұзаққа бармайды. Кіші жүзгесөзі өтіп тұрған Жиембеттің билігінен сескенген хан оны інісі Жиембетпен бірге жер аударып  жібереді.Сол айдауда жүріп 1643 жылы қайтыс болды деген және Есім хан өлгеннен кейін елге оралды деген деректер бар.Алайда 1643 жылдардан кейінгі ғұмыры белгісіз. “Есім ханға толғау”,

“Басы саудың түгел-дүр…”,

“Қол – аяғым бұғауда”

Жырау шығармаларының тарихи, этнографиялық мәні зор.

Ерлік, батырлық, өрлік қасиеттер.

Хан-әкімдердің, бүлікшіл ханның теріс, жауыздық мінездерін әшкерелеген.

Туған жеріне деген шынайы сүйіспеншілік.

Елдің, халықтың бүтіндігі, бірлігі!

Оқушылардың білім-білік дағдыларын дамыту.

 

1- тапсырма.

Толғауларынан үзінділер оқу , түсіндіру. Үнтаспадан  Ақтамберді жыраудың

                                                                         «Күлдір- Күлдір кісінетіп» толғауын тыңдау.

2- тапсырма.

Жиембет жыраудың сөз қолданысы, толғауларыңдағы мағынаны ашу.

МұғалімОқушы
1.Жиембет жырау кімді сынайды және қалай сынайды? 1.1.Есім ханды

1.2.Озбырлық, жөн-жосықсыз іс-әрекеттеріне қарсы шығады.

1.3. Ханға өктем сөйлейді.

1.4. Сұрақ қоя отырып

2.,Нені сынайды?2.1. Ханның астамшылығын, пайдакүнемдігін.

2.2.”Тілеуберді” атты құлын ұрып өлтіргендігін.

2.3. Елдің берекесін қашырғанын

“Ес білгеннен Есім хан,

Қолыңда болдым сүйесін,

Қолтығыңа болдым демесін? деген жолдарды қалай түсінесіңдер?

3.1. жастайынан ханның қасында беделді биі болған.

3.2.Талай ұрыс, шайқастарға қатысып, ханның жауынгер жасағын басқарған.

3.3.Ханға әділ қызмет атқарған.

“Қол-аяғын бұғауда, Тарылды байтақ кең жерім ! Деген өлең жолдары бойынша не айтар едіңдер. 4.1.Жат жерге жер аударылған жыраудың азап шегіп күнелтуін, хал-ахуалын көрсетеді.

 

3- тапсырма.

“Бұл кім ? ” сәйкестендіру стратегиясы.

 

Бұқар жырау Қалқаманұлы                 ХІV – ХVІІІ ғасырда өмір

        (1668-1781)                                        сүрген,әкесі батыр болған.

                                                                    Мәшһүр Жүсіптің айтуынша

                                                                    сауып ішер малы,

                                                                    Мінер аты болмаған.

                                                                    Бір ғасырдан астам өмір сүрген.

 

 

Асанқайғы                                                 Желмаясымен “Жерұйық” жерді  іздеп,

(ХV ғасыр)                                                 қазақтың талай жерін аралаған.

                                                                     Шоқан Уәлиханов оны

                                                                     “Көшпенділер философы” деп атаған.

                                                                    Керей мен Жәнібек хандарды жақтаған.

 

 

Қазтуған жырау                                        ХV ғасырдың 20-30 жылдары

(ХV ғасыр)                                                 Еділ бойында дүниеге келген. Қол бастаған

                                                                    батыр, ел басқарған би болған, лирик.

                                                                     Бұл кісі туралы көп деректер жоқ.

 

4- тапсырма.

Шығармашылық жұмыс.

Жиембет жырау “е” дыбысын тамаша сөйлете білген. Дауысты дыбыстарды  шебер қолдана отырып, өлеңнің музыкалық сазын күшейткен. Осыған орай сендерге кез-келген бір әріпті сөйлете білу тапсырмасы  берілген болатын.

Жинақтау, қорытындылау.  Жиембет жыраудың моделін жасау.
(Ол кім?)

Рефлексия

Жыраулар— Қазақ хандығының ежелгі атамекендерінен айырылмай мәңгілік мемлекет болып сақталуын армандап, сол жолға өлең мен қару-жарақтарын қатар арнаған кесек тұлғалар.

Жыраулар— адамдарды кішіпейіл, жомарт, кешірімді, шыншыл болуға шақырады. Аламның өзіне тән биік парасатын, яғни өзінің бағасын білуін өнеге етеді.

Жыраулар— қазақ халқының ертеңгі болашағы балалардың да татулықпен, бірлікпен қалыптасып өсуін жырлайды.

Егер сендер ХХІ ғасырдың жыраулары болғандарыңда не жайлы жырлар едіңдер?

Үйге тапсырма

1) Бір сәт жырау болып толғансам…!

(өлеңмен толғау жазу)

2)  Жиембет  жырау туралы оқу,

толғауларынан үзінді жаттау.