Ілмек бізбен тоќу. Шартты белгілер.

Есенбекова А. Б

Подстепный ќазаќ жалпы орта білім беретін

мектебініѕ технология пјні мўєалімі

Батыс Ќазаќстан облысы, Теректі ауданы

Таќырыбы:

Есенбекова А. Б

Подстепный ќазаќ жалпы орта білім беретін

мектебініѕ технология пјні мўєалімі

Батыс Ќазаќстан облысы, Теректі ауданы

Таќырыбы:  Ілмек бізбен тоќу. Шартты белгілер.

Маќсаты: Ілмек бізбен тоќу технологиясымен таныстыру, орындалу

јдістерін їйрену.

Білімділік: Ќолмен ілмек бізбен тоќу технологиясын таныстырып, шартты

белгілерін їйрету. Оныѕ кїнделікті  ґмірде пайдасыныѕ бар екенін тїсіндіру.

Дамытушылыќ: Оќушылардыѕ пјнге деген ќызыєушылыєын ояту,

тапсырма беріп олардыѕ ќабілетін дамыту.

Тјрбиелілігі: Оќушыныѕ еѕбекке деген ќызыєушылыєын ґз бетінше

орындауєа, јдемілікке, ўќыптылыќќа тјрбиелеу.

Сабаќ типі: Аралас сабаќ.

Сабаќтыѕ тїрі: Тїсіндірмелік теориялыќ, сарамандыќ.

Јдіс –тјсілдері: Іздену, тїсіндіру, сўраќ – жауап, оќушымен жўмыс, кґрсету.

Пјнаралыќ байланыс: Математика, химия, бейнелеу.

Сабаќ барысы: І.Ўйымдастыру кезеѕі.

а)оќушыларды тїгендеу

ј)сынып тазалыєына назар аудару

б)оќушыныѕ сабаќќа дайындыєын тексеру.

ІІ. Їй тапсырмасын тексеру. Їйге тапсырма бізде Бисер. Бисердіѕ тїрлері

болатын сіздерге бірнеше сўраќатр беріледі.

1.Бисердіѕ отаны. (Ежелгі Египет)

2.Бисер сґзі ќайдан шыќты. (арабтыѕ бусара сґзінен)

3.Ол ќандай маєынаны білдіреді. (ортасы тесік моншаќ)

4.Бисер ґндірісі ќай єасырда ерекше дамыды.(ХЇ є, ХЇІ є басында)

5.Еѕ алєаш рет бисермен ґѕделген киімдер, аяќ киімдерді кімдер

киген.(сарматтар, скифтер)

6.Јйел јшекейлерін, тўрмыстыќ жјне декоративтік ўсаќ бўйымдар жасайтын материал ретінде нені ќолданады. (бисер мен стеклярус)

7.Стеклярустыѕ бисерден айырмашылыєы (тїтікше тјріздес оны Францияда жасап шыєарады)

8.Бисерге сипаттама бер. Бисер — ол кішкентай ортасында тесігі бар шариктер. Тїстері јр тїрлі. Ќўрамына ќарай бисер шыныдан  жјне металдан жасалады.

9.Стеклярусќа сипаттама бер. (Стеклярс шыны тїтікше  5-10мм ќырлы немесе целиндр пішінді. Одан басќа шабылєан бисер, ол ґте ўсаќ ўзындыєы 2-3 мм.)

10. Бисер тізу їшін ќандай материал ќолданылады. (жіѕішке жўќа капрон жіп, леска, мыс сымды ќолданады)

11.Лесканы не жасау їшін ќолданады? (кґлемді баулар жасау їшін ќолданады)

12.Мыс сымды не їшін ќолданады? (гїл, тїйреуіш, јр тїрлі декоративті элементтер жасау їшін ќолданады)

ІІІ. Жаѕа таќырыпты тїсіндіру.    

Бірінші шалуды кім жјне ќашан ойлап тапќанын ешкім білмейді. Біраќ таѕєажайып шалу біздіѕ дјуірімізден бўрын пайда болєан.

Египетте мазарлардыѕ бірінен баланыѕ тоќылєан аяќкиімін  тапќан. Археологтар оєан 4 мыѕ болєанын аныќтаєан. Ал келесі бір мазардан тоќылєан шўлыќты тапќан, бір ќызыєы їлкен бармаєы бґлек тоќылєан. Ол кездегі киетін аяќкиімге ыѕєайлы екен.

Еѕ ќызыєы тоќу алєашында ер адамдардыѕ кјсібі болєан. Онымен аѕшылар, балыќшылар айналысќан. Олар торлар мен аулар тоќыєан. Уаќыт ґте келе бўл іспен јйелдер айналыса бастаєан. Климаты ќатаѕ аймаќтарда јйелдер їй ішіндегілерге тїрлі жылы киідер тоќыєан.

Ал оѕтїстік аймаќтарда кїн кґзінен ќорєану їшін тїрлі ќолшатыр, шляпа, шјлі, ќолєаптар тоќыєан.

Ќазіргі кезде тоќыма адамныѕ «хоббиына» айналєан. Егер ќазіргі сјн їлгісіне салып ґзіѕ тоќып кисеѕ ґте јдемі кґрінеді. Оныѕ їстіне дайын бўйымдарєа ќараєанда ол ґте арзаѕєа тїседі. Ілмекбізбен   тїрлі жиде, кґйлек, сґмке, шўлыќ, жайма жјне пјтер интерьерлерін тоќуєа болады.

Ілмекбізбен тоќудыѕ таєы бір ерекшелігі басында тоќылєан бўйымды тарќатып – сол иірімжіпті ќайтіп бірнеше рет ќолдануєа болады. тоќылєан заттыѕ сапасы иірімжіпке байланысты.  Алуан тїрлі иірімжіптер бар. Жіпті де бўйымєа  ќарап таѕдау керек.

Зыєыр-Салыстырмалы алєанда берік иірімжіп.

Жоєары температурада отырмайды, жылдам кебеді.

Маќта иірімжібі — Ќолмен тоќуда баяєыдан ќолданып келе жатќан иірімжіптіѕ еѕ кеѕ тараєан тїрі

Мохер — Ўзын, їлпек талшыќты жїн иірімжібі. Мохерден жеѕіл, жылы бўйымдар тоќуєа болады.

Жїн иірім жібі — Бўл табиєи материал. Ќырќылєан ќой жїнінен алынады.

Ангор — Ангор жїнін ангор тўќымдас ешкілерден алады. Біріншіден ќымбат, екіншіден созылмайды.

Кашемир — Ґте жеѕіл, жылы, жўмсаќ иірім жіп. Біраќ їйкеліске ґте шыдамсыз, тїйіршіктеліп дґѕгелектер пайда болды.

Вискоз— Ґте жеѕіл, жылы, жўмсаќ иірім жіп. Біраќ їйкеліске ґте шыдамсыз, тїйіршіктеліп дґѕгелектер пайда болды

Басында ілмек біздер ілмексіз тегіс таяќшалар болєан. Ќазіргі кезде  ілмек біздер јртїрлі материалдан жасалады: болат, алюминий, сїйек, плстмасса, аєаш. Диметрлері 1-8мм дейін. Ќалыѕдыќта болады. тоќу їшін ілмек біздіѕ басына назар аударєан жґн. Егер басы їшкір болса тоќу барысында саусаќты жаралайды. Егер жаѕа ілмек біздіѕ басы бўдырлау болса, ўсаќ егеумен егеу керек.

Ілмек бізді ирім жіптіѕ жуандыєына ќарай таѕдайды. Ќанша жіп жуан болса ілмек бізде сонша жуан болуы керек. Егер жіп жіѕішке болса, ілмек бізде жіѕішке болуы керек.

Ілмек бізбен іліп тоќудыѕ негізгі элементтері:

1.Бос шалу

2.Шалмасыз баєанша

3.Шалмалы баєанша

Ілмек бізді ќалам сияќты оѕ ќолєа ўстайды. Сўќ саусаќ шамалы алдыєа шыєып ілмек бізде жатады.  Жіп алаќан ішімен саусаќтар арасымен ґтеді.

Шалманыѕ пайда болуы.

1-бос шалу, 2- бос шалу тізбек.

Бос шалу тізбегі бўйымын тґмендегі шешін ќўрайды. Тоќуды бўрєанда, яєни бір ќатардан екінші ќатарєа  ґткенде, ґрнек тоќыєанда ќолданылады.

Шалмасыз баєанша— беті тегіс шыєу їшін кґптеген ґрнектерде ќолданылады. Ілмек бізді тізбек ілмегіне кіргізіп, жўмысшы жіпті іліп алып, тізбек ілмегі арќылы тартып шыєарады. Ілмек бізде екі ілмек пайда болады. Жўмысшы жіпті іліп алып, енді екі ілмектен тартып шыєарады. (сурет)

Шалмалы баєанша – Ілмек бізге шалма тастап, бізді тізбек ілмегіне ґткізіп жўмысшы жіпті іліп, тізбектіѕ ілмегі арќылы тартады. Ілмек біздегі ілмек пен шалуды жўмысшы жіпті ілмек бізге тастап, оны ілмек жјне шалма арќылы тартып шыєарып байлайды. Содан жўмысшы жіпті ілмек біздегі екі ілмек арќылы тартып шыєарады.

Ќауіпсіздік ережесі.

Жўмыс орнын ўйымдастыру. Ілмек бізбен тоќыєанда саќталєан ќауіпсіздік ережесі:

1.Жўмыс орны жаќсы жарыќтандырылєан болуы керек.

2.Орындыќ арќасына сїйеніп, тік отыру керек.

3.Тоќу кезінде арќасы бар орындыќта басты сјл иіп отырады.

4.Ілмек біздіѕ ўшы ќауіпсіз, шектелген болуы керек.

5.тоќып жатќан жайма бїлінбеуі їшін жјне ќолда иірім жіптіѕ ќиќымдары ќалмас їшін тоќып бастаєанда жјне аяќтаєанда ќолды жуу ќажет.

6.Жўмыс соѕында барлыќ ќўрал-жабдыќтарды жјшікке жинап салу керек.

7.Ілмек бізді ќорабымен алып жїру ќажет.

Ќорытынды сўраќтар

1.Иірім жіптіѕ ќандай тїрлерін білесіѕдер?

2.Салыстырмалы тїрде еѕ берік иірім жіпті атандар?

3.Тоќуєа арналєан ілмек біздерді ќандай материалдардан жасайды?

4. Ілмек бізді ќолда ќалай ўстайды?

Маќсаты: Ілмек бізбен тоќу технологиясымен таныстыру, орындалу

јдістерін їйрену.

Білімділік: Ќолмен ілмек бізбен тоќу технологиясын таныстырып, шартты

белгілерін їйрету. Оныѕ кїнделікті  ґмірде пайдасыныѕ бар екенін тїсіндіру.

Дамытушылыќ: Оќушылардыѕ пјнге деген ќызыєушылыєын ояту,

тапсырма беріп олардыѕ ќабілетін дамыту.

Тјрбиелілігі: Оќушыныѕ еѕбекке деген ќызыєушылыєын ґз бетінше

орындауєа, јдемілікке, ўќыптылыќќа тјрбиелеу.

Сабаќ типі: Аралас сабаќ.

Сабаќтыѕ тїрі: Тїсіндірмелік теориялыќ, сарамандыќ.

Јдіс –тјсілдері: Іздену, тїсіндіру, сўраќ – жауап, оќушымен жўмыс, кґрсету.

Пјнаралыќ байланыс: Математика, химия, бейнелеу.

Сабаќ барысы: І.Ўйымдастыру кезеѕі.

а)оќушыларды тїгендеу

ј)сынып тазалыєына назар аудару

б)оќушыныѕ сабаќќа дайындыєын тексеру.

ІІ. Їй тапсырмасын тексеру. Їйге тапсырма бізде Бисер. Бисердіѕ тїрлері

болатын сіздерге бірнеше сўраќатр беріледі.

1.Бисердіѕ отаны. (Ежелгі Египет)

2.Бисер сґзі ќайдан шыќты. (арабтыѕ бусара сґзінен)

3.Ол ќандай маєынаны білдіреді. (ортасы тесік моншаќ)

4.Бисер ґндірісі ќай єасырда ерекше дамыды.(ХЇ є, ХЇІ є басында)

5.Еѕ алєаш рет бисермен ґѕделген киімдер, аяќ киімдерді кімдер

киген.(сарматтар, скифтер)

6.Јйел јшекейлерін, тўрмыстыќ жјне декоративтік ўсаќ бўйымдар жасайтын материал ретінде нені ќолданады. (бисер мен стеклярус)

7.Стеклярустыѕ бисерден айырмашылыєы (тїтікше тјріздес оны Францияда жасап шыєарады)

8.Бисерге сипаттама бер. Бисер — ол кішкентай ортасында тесігі бар шариктер. Тїстері јр тїрлі. Ќўрамына ќарай бисер шыныдан  жјне металдан жасалады.

9.Стеклярусќа сипаттама бер. (Стеклярс шыны тїтікше  5-10мм ќырлы немесе целиндр пішінді. Одан басќа шабылєан бисер, ол ґте ўсаќ ўзындыєы 2-3 мм.)

10. Бисер тізу їшін ќандай материал ќолданылады. (жіѕішке жўќа капрон жіп, леска, мыс сымды ќолданады)

11.Лесканы не жасау їшін ќолданады? (кґлемді баулар жасау їшін ќолданады)

12.Мыс сымды не їшін ќолданады? (гїл, тїйреуіш, јр тїрлі декоративті элементтер жасау їшін ќолданады)

ІІІ. Жаѕа таќырыпты тїсіндіру.    

Бірінші шалуды кім жјне ќашан ойлап тапќанын ешкім білмейді. Біраќ таѕєажайып шалу біздіѕ дјуірімізден бўрын пайда болєан.

Египетте мазарлардыѕ бірінен баланыѕ тоќылєан аяќкиімін  тапќан. Археологтар оєан 4 мыѕ болєанын аныќтаєан. Ал келесі бір мазардан тоќылєан шўлыќты тапќан, бір ќызыєы їлкен бармаєы бґлек тоќылєан. Ол кездегі киетін аяќкиімге ыѕєайлы екен.

Еѕ ќызыєы тоќу алєашында ер адамдардыѕ кјсібі болєан. Онымен аѕшылар, балыќшылар айналысќан. Олар торлар мен аулар тоќыєан. Уаќыт ґте келе бўл іспен јйелдер айналыса бастаєан. Климаты ќатаѕ аймаќтарда јйелдер їй ішіндегілерге тїрлі жылы киідер тоќыєан.

Ал оѕтїстік аймаќтарда кїн кґзінен ќорєану їшін тїрлі ќолшатыр, шляпа, шјлі, ќолєаптар тоќыєан.

Ќазіргі кезде тоќыма адамныѕ «хоббиына» айналєан. Егер ќазіргі сјн їлгісіне салып ґзіѕ тоќып кисеѕ ґте јдемі кґрінеді. Оныѕ їстіне дайын бўйымдарєа ќараєанда ол ґте арзаѕєа тїседі. Ілмекбізбен   тїрлі жиде, кґйлек, сґмке, шўлыќ, жайма жјне пјтер интерьерлерін тоќуєа болады.

Ілмекбізбен тоќудыѕ таєы бір ерекшелігі басында тоќылєан бўйымды тарќатып – сол иірімжіпті ќайтіп бірнеше рет ќолдануєа болады. тоќылєан заттыѕ сапасы иірімжіпке байланысты.  Алуан тїрлі иірімжіптер бар. Жіпті де бўйымєа  ќарап таѕдау керек.

Зыєыр-Салыстырмалы алєанда берік иірімжіп.

Жоєары температурада отырмайды, жылдам кебеді.

Маќта иірімжібі — Ќолмен тоќуда баяєыдан ќолданып келе жатќан иірімжіптіѕ еѕ кеѕ тараєан тїрі

Мохер — Ўзын, їлпек талшыќты жїн иірімжібі. Мохерден жеѕіл, жылы бўйымдар тоќуєа болады.

Жїн иірім жібі — Бўл табиєи материал. Ќырќылєан ќой жїнінен алынады.

Ангор — Ангор жїнін ангор тўќымдас ешкілерден алады. Біріншіден ќымбат, екіншіден созылмайды.

Кашемир — Ґте жеѕіл, жылы, жўмсаќ иірім жіп. Біраќ їйкеліске ґте шыдамсыз, тїйіршіктеліп дґѕгелектер пайда болды.

Вискоз— Ґте жеѕіл, жылы, жўмсаќ иірім жіп. Біраќ їйкеліске ґте шыдамсыз, тїйіршіктеліп дґѕгелектер пайда болды

Басында ілмек біздер ілмексіз тегіс таяќшалар болєан. Ќазіргі кезде  ілмек біздер јртїрлі материалдан жасалады: болат, алюминий, сїйек, плстмасса, аєаш. Диметрлері 1-8мм дейін. Ќалыѕдыќта болады. тоќу їшін ілмек біздіѕ басына назар аударєан жґн. Егер басы їшкір болса тоќу барысында саусаќты жаралайды. Егер жаѕа ілмек біздіѕ басы бўдырлау болса, ўсаќ егеумен егеу керек.

Ілмек бізді ирім жіптіѕ жуандыєына ќарай таѕдайды. Ќанша жіп жуан болса ілмек бізде сонша жуан болуы керек. Егер жіп жіѕішке болса, ілмек бізде жіѕішке болуы керек.

Ілмек бізбен іліп тоќудыѕ негізгі элементтері:

1.Бос шалу

2.Шалмасыз баєанша

3.Шалмалы баєанша

Ілмек бізді ќалам сияќты оѕ ќолєа ўстайды. Сўќ саусаќ шамалы алдыєа шыєып ілмек бізде жатады.  Жіп алаќан ішімен саусаќтар арасымен ґтеді.

Шалманыѕ пайда болуы.

1-бос шалу, 2- бос шалу тізбек.

Бос шалу тізбегі бўйымын тґмендегі шешін ќўрайды. Тоќуды бўрєанда, яєни бір ќатардан екінші ќатарєа  ґткенде, ґрнек тоќыєанда ќолданылады.

Шалмасыз баєанша— беті тегіс шыєу їшін кґптеген ґрнектерде ќолданылады. Ілмек бізді тізбек ілмегіне кіргізіп, жўмысшы жіпті іліп алып, тізбек ілмегі арќылы тартып шыєарады. Ілмек бізде екі ілмек пайда болады. Жўмысшы жіпті іліп алып, енді екі ілмектен тартып шыєарады. (сурет)

Шалмалы баєанша – Ілмек бізге шалма тастап, бізді тізбек ілмегіне ґткізіп жўмысшы жіпті іліп, тізбектіѕ ілмегі арќылы тартады. Ілмек біздегі ілмек пен шалуды жўмысшы жіпті ілмек бізге тастап, оны ілмек жјне шалма арќылы тартып шыєарып байлайды. Содан жўмысшы жіпті ілмек біздегі екі ілмек арќылы тартып шыєарады.

Ќауіпсіздік ережесі.

Жўмыс орнын ўйымдастыру. Ілмек бізбен тоќыєанда саќталєан ќауіпсіздік ережесі:

1.Жўмыс орны жаќсы жарыќтандырылєан болуы керек.

2.Орындыќ арќасына сїйеніп, тік отыру керек.

3.Тоќу кезінде арќасы бар орындыќта басты сјл иіп отырады.

4.Ілмек біздіѕ ўшы ќауіпсіз, шектелген болуы керек.

5.тоќып жатќан жайма бїлінбеуі їшін жјне ќолда иірім жіптіѕ ќиќымдары ќалмас їшін тоќып бастаєанда жјне аяќтаєанда ќолды жуу ќажет.

6.Жўмыс соѕында барлыќ ќўрал-жабдыќтарды жјшікке жинап салу керек.

7.Ілмек бізді ќорабымен алып жїру ќажет.

Ќорытынды сўраќтар

1.Иірім жіптіѕ ќандай тїрлерін білесіѕдер?

2.Салыстырмалы тїрде еѕ берік иірім жіпті атандар?

3.Тоќуєа арналєан ілмек біздерді ќандай материалдардан жасайды?

4. Ілмек бізді ќолда ќалай ўстайды?