Cөйлем мүшелері

Сабақтың тақырыбы: Cөйлем мүшелері

Сабақтың мақсаты:Бастауыш пен баяндауыш сөйлемнің тұрлаулы мүшелері екенін ұғындыру.Бастауыш болатын сөз таптары мен баяндауыш болатын сөз таптарын меңгерту.

Білімділігі:  Қазақ тілін оқытудың төл технологиясын сатылай кешенді талдай оқытуды тілдік материялды талдауда қолдану.

Сөзді құрамына,тұлғасына,құрлысына,мағынасына қарай талдай

білу дағдысын қалыптастыру.

Дамытушылығы:  Ойлау және есте сақтау,оз ойын еркін жеткізу, шығармашылық қабілетін дамыту.

Тәрбиелігі:  Ұқыптылыққа,еңбек сүйгіштікке адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың көрнектілігі:  Дидактикалық суреттер,сөзжұмбақ

Сабақтың әдісі:   Сұрақ- жауап,сөздерді талдау

Түрі:   Дәстүрлі сабақ

Пән аралық баланыс:   ана тілі,дүниетану,ән

Сабақтың барысы:  Ұйымдастыру

Психологиялық дайындық

Қазақ тілі әнін айту.

Ендеше бүгін қазақ тілінен өткен,сөйлем,сөйлем мүшелеріне жаттығу сөздерді құрамына, тұлғасына, құрлысына, мағынасына қарай талдауға жаттығу.Ертегіні жақсы көресіндерме?

Ерте,ерте ертеде жапан түзде жалғыз терек өмір сүріпті.20 жасында ер жетіп,30-да бұғанасы бекіп,40 жасында кемеліне келіпті,50-ден асқан соң қартая бастаған кейбір бұтақтары сынып,қотыр қабығының әр жеріне құрт түсіпті.Тұла бойы қақсап ауырған соң амал бар ма?Ух жаным-ай,жанымай! Енді не қыламын құрт ауруына шалдықтым тесіп жеп барады.Бұтақтарым сырқырайды,жапырақтарым сыздайды,жәрдем ете көріңдер-деп, терек-күндіз түні зарлай береді.Оның дауысын естіп ақ көгершін ұшып келеді.Терек ата ауруыңыз жаман екен мен дәргердің қайда екенін білмеймін дегенмен іздеп көрйін,-деп ұша жөнеледі.Көгершін ұшып кележатып бір төбенің басында отырған сауысқанды көредіде,оған келіп болған жайды баяндайды.Терекке жақсылық жасай көр деп өтінеді.Әркімнің өз жұмысы барғой көмектесетінге уақытым жоқ-дейді сауысқан ақкөгершін одан әрі ұшып кетеді.Жолда айдын көлде сыланып жүзіп жүрген Аққуға келеді оғанда теректі емдей көр деп өтініш айтады.Сонда Аққу мен қасиетті киелі құспынғой,мен бұл жерден кете алмаймын.Маған көп құстар келіп ақыл кеңес сұрайды.Мен саған ақыл айтайын,ол үшін сен әуелі менің тапсырмамды орында-деп тапсырма береді.Көгершін пәкетті алып,мұны қалай орындасам екен,-деп қиналып,ойланып отырады.

• Балалар сендер көгершінге көмектесесіңдерме?Көгершін қатты қиналып отыр,олай болса аққудың тапсырмасын орындап көрелік.

Ана тілінен тіл туралы қандай өлең білеміз.

М.Мақатаев.Үш бақытым  Д.Әбілов  Туған тілім

Осы өлеңді мәнерлеп оқу

Осы өлеңді тілім сөзіне ауызша фонологиялық талдау жасау.

                                                        Тілім

• Бұл сөз атылу жасалу,жазылу жолдарына қарай жіңішке буынды сөз.

Себебі сөздің құрамындағы дауысты дыбыстар жіңішке д-р-

• Бұл сөз ті-лім болып екі буынға бөлінеді.Себебі,сөздің құрамында екі дауысты дыбыс бар.ті буыны ашық буын себебі буын дауыссыздан басталып дауысты дыбысқа аяқталып тұр (-лім) буыны бітеу буын,себебі буын дауыссыз дыбыстан басталып,дауыссыз дыбысқа аяқталып тұр.

Ті-а.б. лім-б.б.

Сонымен балалар аққудың тапсырмасын орындадыңдар.Көгершін сендерге рахметін айтып,тапсырмалардың жауаптарын аққуға алып келеді.Аққу оған былай деп ақыл айтады.

Сен осы тоғайда үйсіз-күйсіз жұмыссыз жүрген құстар бар,солардың бірін тапта өтініп көр мүмкін солардың біреуі саған ілесіп барып теректі емдеп берер.Аққудың ақылын тыңдап көгершін ормандағы сенделіп жүрген құстардың ішінен бір құсқа кез болды.Ол құс көгершіннің тілегін орындап,теректі құрттан,құрт ауруынан жазған екен.Содан бері әлгі терек жайқалып тұр екен.

• Ол қандай құс деп ойлайсыңдар?

Тоқылдақ

Дұрыс айтасыңдар сол күннен бастап Тоқылдақ орман дәргері болып,барлық ағаштарды құрттардан тазартып жүрген екен.Біздерде ағаштарды қамқорлыққа алып,олардың әдемі боп өсуіне өз үлесімізді қосумыз керек.Ағаш егіп оны баптап күтіп жүрсек аулымыз көркейіп жасыл желекті елге айналады.Айналамыз жасыл болса,ауамыз таза болады.

-Таза ауада демалсақ денсаулығымыз нығаяды.

Сондықтан теректің жайқалып өскені біздер үшін де пайдалы екенін ұмытпаумыз керек Орман емшісі – Тоқылдақ

Адам емшісі кім?Дәрігер

Ақ көгершін тоқылдаққа рахмет айтса,біз дәргерге рахмет айта отырып жаңа сабағымызды бастаймыз.

Жаттығу жұмысы

1.Сөйлем дегеніміз не?

2.Хабарлы сөйлем дегеніміз не?

3.Сұраулы сөйлем дегеніміз не?

4.Лепті сөйлем дегеніміз не?

Хабарлы                  Сұраулы                       Лепті

5.Сөйлемнің басты мүшелері қандай?

6.Баcтауыш дегеніміз не?

7.Бастауыштар қандай сөз табына жатады?

8.Баяндауыш дегеніміз не?

9.Баяндауыш қандай сөз табынан жасалады?

Кітаппен жұмыс 32-жаттығу. Ребус шешу

10ˮ     ˮаққу      шыршаˮ̛

Оқушы

Оқушы үй тапсырмасын орындады.Айдос- үлгілі оқушы.

Сергіту: Тұлпарым әні

34-жаттығу

«Ойлан ,тап» ойыны.Мақпал төрт сөзден құралған бір сөйлем ойлап жазыпты.Оның бастауышы – қазақ халқынан шыққан ақынның аты,келесі сөзі-кәрі сөзіне мағынасы қарама-қарсы сөз,үшінші сөзі-білім сөзімен қосарлана айтылатын сөз.Ал баяндауыш-үндеді сөзіне мәндес.Мақпалдың жазғаны қандай сөйлем.

Мағжан жастарды оқуға шақырды.

1.Бір тыныс белгісі бар,олнүкте

2.Айтылу сазы мен мазмұнына қарай

Хабарлы сөйлем

3.Құрылысына қарай

Жай сөйлем

4.Сөйлем мүшелері

Бастауыш,баяндауыш және сөйлемнің тұрлаусыз

мүшелерінен тұрады.

5.Жай сөйлем түрі

Жайылма

6.Сөз тіркесі

Мағжан шақырды(тұрлаулы мүшелер)

Оқуға шақырды

Жастарды шақырды(тұрлаусыз мүшелер)

Сөз құрамына талдау

Мағжан

1.Бұл сөз бір құрамнан тұр Мағжан

2.Тұлғасына қарай Мағжан негізгі түбір себебі

сөздің әрі қарай бөлшектенбейтін мағына

беретін негізгі бөлігі

3.Құрылысына қарай –дара себебі бір ғана

негізгі түбірден тұр

4.Мағжан кім деген сұраққа жауап береді

ендеше бұл  Зат есім,зат есім дегеніміз-                      кім?не?кімдер?нелер?деген сұраққа жауап беріп заттың атын білдіретін сөз табы.

5.Мағынасына қарай Жалқы есім

Жастарды

1.Бұл сөз айтылу,жасалу,жазылу жолдарына қарай жуан буынды сөз

2.Бұл сөз Жас-тар-ды болып үш буынға бөлінеді себебі құрамында үш дауысты дыбыс бар.Жас буыны бітеу буын, себебі дауыссыз  дыбыстан  басталып дауыссызға аяқталып тұр,Тар бітеу буын,ды буыны ашық буын дауыссыздан басталып дауыстыға аяқталып тұр.

3.Бұл сөз   Жас-    болып екі жағдайда тасымалданады немесе буын жігіне

тар-      сай тасымалданады.

ды-

4.Қазақ тілінде сөз екпінінің орыны біршама тұрақты,сөзге қосымша жалғанған сайын екпін сөздің соңғы буынына қарай ығысып отырады.Сондықтан бұл сөзде екпін ды буынындағы ы дауысты дыбысына түсіп тұр.

5.Түбір мен қосымшаның арасында буын үндестігі бар,себебі соңғы буын тар болғандықтан оған жалғанатын қосымшаныңда жуан нұсқасы келіп тұр.

М.Т.М.Б

Берілгені: шақырады

Шешуі: шақырады=7˳

1.Тілдің қатысына қарай

2.Жақтың ашылу дәрежесіне қарай

3.Ерін мен езудің қатысына қарай

1.Үн мен салдырдың қатысына қарай

2.Айтылу тәсіліне қарай

3.Жасалу жолдарымен дыбысталу мүшелері

Сөйлем

1.Тыныс белгісі:нүкте.Сызықша,үтір.лепбелгісі,сұрау белгісі

2.Айтылу сазы мен мазмұнына қарай:

Хабарлы,лепті,сұраулы сөйлем.

3.Құрылысына қарай:

1.Жай сөйлем

2.Құрмалас сөйлем

4.Сөйлем мүшелері:

1.Бастауыш

2.Баяндауыш

3.Сөйлемнің тұрлаусыз мүшелері

5.Жай сөйлем түрлері:

1.Жалаң

2.Жайылма

6.Сөз тіркесі:

1.Еркін тіркес

2.Тұрақт тіркес

Тұрлаулы мүшелер

1.Бастауыш

2.сұрағы

3.баяндауыш

4.Сұрағы

5.екеуіде зат есімнен болса сызықша қойылады

Қорытынды: Балалар біз бүгін не үйрендік?Сөйлем мүшелерін атап шық.

Үйге тапсырма:33-жаттығу.

Қазақ тілі әнімен сабақты аяқтау