Ұлылар үндестігі
Сыныптан тыс шара
Тақырыбы Ұлылар үндестігі
(әдеби-музыкалық кеш)
Дайындағандар: қазақ тілі мен әдебиеті пәндерінің
мұғалімі Ербозымова Мирамгүл
2010-2011 оқу жылы
Издревле сладосный союз
Поэтов меж собой связует.
Они жрецы единых муз,
Единый пламень их волнует.
А.С. Пушкин.
І бөлім. Абай – қазақтың бас ақыны
1-жүргізуші: Құрметті оқушылар, ұстаздар, қонақтар! Мектебімізде өткен қазақ, орыс, ағылшын тілдер пән апталығының «Ұлылар үндестігі» атты қорытынды кешіне қош келдіңіздер!
2010 жылы қазақтың бас ақыны – ұлы Абайдың туғанына 165 жыл толды.
Ұлы адам – ұлт маңдайына бітетін сирек бақыт. Ол өмірге жүз жылда, тіпті мың жылда бір рет келеді. «Жақсының аты өлмейді, ғалымның хаты өлмейді». Бұл күнде Абай әр қазақтың жүрегінің төрінде сақтаулы. Қазақ қамын ойлаған ұлы жан әрқашан ұрпақтарымен бірге жасай бермек.
2-ведущий: Мы должны гордиться тем, что у нас есть Абай. Еще в 19 веке Абай писал: «Помни, что главное научиться русской науке. Наука знание, достаток у русских. Для того, чтобы избежать пороков и достичь добра, необходимо знать руский язык и русскую культуру».
1-жүргізуші: Абай қазақтың демократ ақыны, ұлы ойшыл, философы. Абайды Абай еткен, асыл сөзімен өлең етіп ұйытып, жүрегіне жыр болып байланған қасиеті — өмірден әділет, мейірім, сенім, адалдық іздеу барысында тапқан танымдық олжалары, санасын сарғайтып барып көзін ашқан тұжырым тоғыстары өлең арқылы өріліп жатыр.
2-ведущий: Именно Абай донес до казахской степи прелесть пушкинской поэзии. Пушкин и Абай! Они для нас синоним высокого слова поэт! Поэзия Пушкина и Абая покоряет нас прежде всего своей человечностью, гуманностью, стремлением отразить красоту человеческой души, благородство, верность в дружбе, преклонение перед женской красотой.
1-жүргізуші: Абай өлеңдерінің тақырыбы жан-жақты әлеуметтік аясы кең. Өлеңдері халықты өнерге, білімге, ғылымға шақырады, әрі жанға жайлы, жүрекке жылы тиетін махаббат өлеңдері болып келеді. Сондықтан, Абай өлеңдері XIX ғасырдағы «қазақ қоғамының айнасы» деп те аталады.
«Өлең – сөздің патшасы, сөз сарасы». Оқитын Келдібай Ақсәуле.
Өлең — сөздің патшасы, сөз сарасы,
Қиыннан қиыстырар ер данасы.
Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп,
Теп-тегіс жұмыр келсін айналасы.
Бөтен сөзбен былғанса сөз арасы,
Ол — ақынның білімсіз бишарасы.
Айтушы мен тыңдаушы көбі надан,
Бұл жұрттың сөз танымас бір парасы.
Әуелі хаят, хәдис — сөздің басы,
Қосарлы бәйітмысал келді арасы.
Қисынымен қызықты болмаса сөз,
Неге айтсын пайғамбар мен оны алласы.
Мешіттің құтпа оқыған ғұламасы,
Мүнәжәт уәлилердің зар наласы.
Бір сөзін бір сөзіне қиыстырар,
Әрбірі келгенінше өз шамасы.
Өлеңге әркімнің-ақ бар таласы,
Сонда да солардың бар таңдамасы.
Іші алтын, сырты күміс сөз жақсысын
Қазақтың келістірер қай баласы?
Бұрынғы ескі биді тұрсам барлап,
Мақалдап айтады екен, сөз қосарлап.
Ақындары ақылсыз, надан келіп,
Көр-жерді өлең қыпты жоқтан қармап.
2-ведущий: Абай. Так ласково, с любовью называют казахи одного из самых великих своих сыновей. Абай – великий поэт, музыкант, переводчик, философ, политический деятель. Абай – одна из самых трагических натур во всей казахской поэзии. Он был мудрецом с неизлечимой душевной печалью.
1-жүргізуші: Абай поэзияда философиялық айқындық пен тереңдікке қатты бой бұрды. Шығыс пен Батыстың философиялық идеялары, ақын лирикасында терең толғаныс елегінен өтіп, тың тынысты жаңа ойларға ұмтылыс жасайды.
Ақынның жырының өткірлігі қазақ даласында алмас қылыштан асып түскен. Шығыстың ақылы мен Батыстың озық ойлы идеясын Абайдай зерделеп, өнеріне мұрат еткен қазақ ақыны болған емес. Даланың дана ақыны Абай Шығыс пен Батыс поэзиясының суреткерлік ерекшеліктерінің басын құрап, аса терең мағыналы гуманистік Батыс-Шығыс синтезін ашты.
2-жүргізуші: За всю свою творческую деятельность Абай (Ибрагим) Кунанбаев (1845-1904) на казахский язык перевел 29 стихотворений и отрывков из поэм Лермонтова, 8 отрывков из романа в стихах Пушкина «Евгений Онегин», 13 произведений великого баснописца И.А.Крылова, по одному стихотворению Гете, Шиллера, Байрона, Адама Мицкевича (через Лермонтова), Полонского, Дельвига, В.А.Крылова, Бунина и стихи «И ты думаешь, будто я холоден и нем!» (возможно, Н.А.Некрасова).
1-жүргізуші: Абайдың әні «Желсіз түнде жарық ай». Орындайтын 9-сынып оқушысы Демеуова Лаура.
ІІ бөлім. Ұлы ақын Абайдың 165 жылдық мерейтойы
1 -жүргізуші: Биыл республикамыздың түкпір-түкпірінде Абай Құнанбаевтың 165 жылдығы аталып өтуде. Осыған байланысты біздің мектебімізде өлең-шығармалар конкурсы жарияланған болатын. Қазір сіздердің назарларыңызға 10-оқушысы Нұрмұхамедова Данагүл өзі шығарған өлеңін оқып береді.
Келесі кезекте Абайдың «Сегіз аяқ» әні. Орындайтын Аятоллина Ақерке.
ІІІ бөлім. Пушкин мен Абай
2 —ведущий: При всем почитании гения и бесценного творческого наследия А. С. Пушкина, за всю свою творческую биографию Абай, перевел несколько его стихотворений и к великому нашему удовлетворению, он не прошел мимо романа в стихах «Евгений Онегин». Правда, Абай перевел его не полностью, всего 8 отрывков. Но они врезались в память народную, стали обязательной и необходимой духовной пищей народа, приобрели статус. «Письмо Татьяны к Онегину» прочитает ученица 11-класса Ибраева Жадыра, а на казахском языке прочитает ученица 11-класса Алтынбеккызы Нурбакыт.
1-жүргізуші: Абайдың «Көзімнің қарасы» әнін қазақ және ағылшын тілдерінде ұсынамыз. Қабыл алыңыздар. Орындайтын 10-сынып оқушысы Нұрмұхамедова Данагүл.
2-ведущий: Не суждено было встретиться в жизни двум великим поэтам – Александру Пушкину и Абаю Кунанбаеву. Но оба они пришли в мир служить великой цели — поискам истинной человечности, жизни, достойной человека. В служении этой цели они были величественно созвучны. Г. К. Бельгер отмечает: «В великих людях есть некий общий фермент духовности. Он выражается в единстве, в родственности духа, в страстном, целеустремленном порыве к Истине, к Красоте, к Жизни».
IV бөлім. Лермонтов пен Абай
1-жүргізуші: Абай орыс әдебиетін ұлықтай білді. Ол тек Пушкинді ғана емес, сонымен бірге Лермонтовтың 30-дан астам өлеңдерін қазақ тіліне аударған болатын.
2 —ведущий: Одним из любимых поэтов великого Абая был и Лермонтов, в произведениях которого он находил много общего, близкого к себе. Абаю было понятно и чувства одиночества, которое испытывал Абай.
А теперь ученики 9-класса прочитает некотороые стихи Лермонтова и Абая.
Душа моя мрачна! Скорей, певец, скорей!
Вот арфа золотая:
Пускай персты твой, промчавчейся по ней,
Пробудят в струнах звуки рая.
И если не навек надежды рок унес,
Они в груди моей проснутся,
И если есть в очках застывших капля слез —
Они растают и прольются.
Аудармада:
Көңілім менің қараңғы. Бұлбұл, ақын!
Алтынды домбыраңмен келші жақын.
Ішек бойлап он саусақ жорғаласа,
Бейіштің үні шығар қоңыр салқын.
Егер сорым түбімен әкетпесе,
Керек қой көңілді үміт тебірентсе.
Қатып қалған көзімде бір тамшы жас
Төгілмей ме, бой жылып, ол да ерсе?!
2-ведущий: Стихотворение «Кинжал» написано Лермонтовым в 1838 году. Абай перевел его на казахский язык в 1896 году. В данном переводе нет четвертой строфы, однако он предельно близок к оригиналу. Послушаем чтецов.
«Кинжал» /Әбдірова Жанат/
Люблю тебя, булатный мой кинжал,
Товарищ светлый и холодный.
Задумчивый грузин на месть тебя ковал,
На грозный бой точил черкес свободный.
Лилейная рука тебя мне поднесла
В знак памяти, в минуту расставанья,
И в первый раз не кровь вдоль по тебе текла,
Но светлая слеза — жемчужина страданья.
И черные глаза, остановясь на мне,
Исполненны таинственной печали,
Как сталь твоя при трепетном огне,
То вдруг тускнели, то сверкали.
Ты дан мне в спутники, любви залог немой,
И страннику в тебе пример не бесполезный:
Да, я не изменюсь и буду тверд душой,
Как ты, как ты, мой друг железный.
«Қанжар» /Әбдірова Жанат/
Сүйкімді болат қанжар, тұрсың жайнап,
Ыстық, суық майданда шығады ойнап.
Грузин ашулы ұста кекке соққан,
Ер шеркес соғыс үшін алған қайрап.
Еркелі нәзік қолмен маған тиді,
Ұмытпа деп айрылған жерге берді.
Қан сорғалар жүзінде жас сорғалап,
Қайғымен өртенгеннің белгісі еді.
Қара көз қарап маған көп қадалған,
Құпия қайғы өртеніп бойын алған.
Болатша дірілдеген жалын көрген,
Бір күңгірт тартып және оттай жанған.
«The Dagger» /Нұрмұхамедова Данагүл/
I like you well, O trusty dagger mine,
My comrade wrought of cool Damascus steel!
Forged were you by the Georgian with revange in the mind,
By the Circassian free — for war were you made keen.
A lily-white hand it was gave you to me —
You were affection’s keepsake, its last gift…
Not blood, but pearl-like tears born of the agony
Of bitter parting down your blade ran swift.
Her dark eyes rested, full of secret pain,
Of sadness and of mystery, upon
My face, and like yourself when lit by flickering flame,
Now clouded and turned dull, now glowed and shone.
V бөлім. Гете мен Абай
1-жүргізуші: Немістің ұлы ақыны Гете түзеген гуманистік Батыс-Шығыс синтезін Абай ары дамытып, қазақтың кеңістігіндегі орнын айқындап берді.
2-ведущий: Счастливой оказалась судьба гетевского странника. Его ночную песню услышали поэты Лермонтов и Абай, каждый из них бережно донес его до своего народа. «Ночная песнь странника», написанная Гете в ночь с 6 на 7 сентября 1780 года карандашом на дощатой стене лесного домика, вот уже два столетия на устах многих поколений разных народов и племен.
А сейчас послушайте знаменитую миниатюру Гете, переведенную Лермонтовым и Абаем. На трех языках прочитает ученица 10-класса Жиеналина Гульназ. «Uber allen Gipfeln», «Горные вершины», «Қараңғы түнде тау қалғып».
Uber allen Gipfeln
Ist Ruh,
Im allen Wipfeln
Spurest du.
Kaum einen Hauch:
Die Vogelein schweigen im Walde.
Warte nur, balde
Ruhest du auch.
Горные вершины
Спят во тьме ночной;
Тихие долины
Полны свежей мглой;
Не пылит дорога,
Не дрожат листы…
Подожди немного,
Отдохнёшь и ты.
Қараңғы түнде тау қалғып,
Ұйқыға кетер балбырап.
Даланы жым-жырт, дел-сал қып,
Тұн басады салбырап.
Шаң шығармас жол-дағы,
Сілкіне алмас жапырақ.
Тыншығарсың сен-дағы
Сабыр қылсаң азырақ.
VI бөлім. Абайдың философиялық толғамдары
1-жүргізуші: «Қарасөз» ақиқат үшін жан салған ақын ойы. Бұл кітаптың идеясы қарапайым да құдіретті.
2-ведущий: Его «Книга слов» — глубоко осмысленный путь к истине. Идея этой книги проста и величественна.
«Он тоғызыншы қарасөз». Оқитын 10-сынып оқушысы Жалмұхамбетова Қарлығаш.
1-жүргізуші: Туған халқының ардагер азаматы болған Абай, адам алдындағы парызына дақ түсірмей, ақындыққа жан- тәнімен қызмет етіп өтті. Абай өлеңдерінен біз адамгершілік тәлім аламыз, өйткені ақын өмірі аңызға айналып кеткелі қашан.
Абай мен Пушкиннің табиғат лирикасы табиғат пейзажындағы өзгеше әлемді ынтыға қабылдатып, жетегіне әкетеді.
2-ведущий: «Зимняя дорога». А.С.Пушкин. Выступают ученицы 9-класса Демеуова Лаура и Келдибай Аксауле.
1-жүргізуші: Абайдың табиғат лирикасында үлкен орны бар. «Қыс» өлеңіне кезек береміз. Қазақ және ағылшын тілдерінде оқитын 9-сынып оқушысы Қуанышева Гаухар.
2-ведущий: «Зимняя ночь». А.С.Пушкин. Выступают ученицы 9-класса Демеуова Лаура и Келдибай Аксауле.
1-жүргізуші: «Абайдың арманы» әнін қарсы алыңыздар. Орындайтын Былшықов Асланбек.
2-ведущий: Абай был неистовым творцом. Он как истинный гражданин выполнил. Свой долг до последнего дыхания и оставался. Честным в стремлений к истине.
1-жүргізуші: «Өлсем орным қара жер…». Оқитын Келдібай Ақсәуле.
Өлсем, орным қара жер сыз болмай ма?
Өткір тіл бір ұялшақ қыз болмай ма?
Махаббат, ғадауат пен майдандасқан,
Қайран менің жүрегім мұз болмай ма?
Амалсыз тағдыр бір күн кез болмай ма?
Біреуге жай, біреуге тез болмай ма?
Асау жүрек аяғын шалыс басқан
Жерін тауып артқыға сөз болмай ма?
Сонда жауап бере алман мен бишара,
Сіздерге еркін тиер, байқап қара.
Екі күймек бір жанға әділет пе?
Қаны қара бір жанмын, жаны жара.
Жүрегіңнің түбіне терең бойла,
Мен бір жұмбақ адаммын, оны да ойла.
Соқтықпалы, соқпақсыз жерде өстім,
Мыңмен жалғыз алыстым, кінә қойма!
Жасымда албырт өстім, ойдан жырақ,
Айлаға, ашуға да жақтым шырақ.
Ерте ояндым, ойландым, жете алмадым,
Етекбасты көп көрдім елден бірақ.
Ой кіргелі тимеді ерік өзіме,
Сандалмамен күн кешкен түспе ізіме.
Өзі ермей, ерік бермей, жұрт қор етті,
Сен есірке, тыныш ұйықтат, бақ сөзіме!
Ішім толған у мен өрт, сыртым дүрдей,
Мен келмеске кетермін түк өндірмей.
Өлең шіркін — өсекші, жүртқа жаяр,
Сырымды тоқтатайын айта бермей.
1-жүргізуші: Абайды, міне бүгінде,
Сан тілде сырлы сөйлеттік.
Рақмет орыс тіліне,
Рақмет саған, Лермонтов!
Ұлы Абайға жыр арнап, қалам тартқан ақын-жазушылар аз емес. Солардың бірі – Жұбан Молдағалиев. Ақынның «Абай шыңына» өлеңін оқитын 8-сынып оқушысы Ермағамбетова Мөлдір.
Шаншылығы Алатаудың ұршығындай.
Шабыттың шырқап биік ыршуындай.
Шолып тұр шартарапты Абай шыңы,
Шытырман, жақпар-жақпар жыр шыңы.
Шыңдардың ақиығы. мұң баяғы.
Бөктерде балалаған құз құсады
Жап-жасыл аршаларға жар болады.
Қызықтап Алматыны қыз карады.
Қалада Абай жақта түр тағыда.
Жолығып жұрттан бұрын нұр таңына.
Тұғырын түсіп өзі беруге бар
Көгерген аруағын ұрпағына.
Жоқ, түспе, тағыңда қал. Абай бабам!
Даламыз болмапты онша Абайша бай.
Шыға алсақ, шың жетеді, тас жетеді,
Жүрмесек жығылып қап абайламай…
2-ведущий: Закончился наш сегодняйший вечер, благодарим всех за внимание.