Көміртек. Периодтық жүйедегі орны, атом құрылысы, қасиеттері. Табиғатта таралуы

Сабақтың тақырыбы:     Көміртек. Периодтық жүйедегі орны, атом құрылысы, қасиеттері. Табиғатта таралуы

Сабақтың мақсаты:

Мақсаты:           Көміртегі элементінің  периодтық жүйедегі орнына сипаттама  беруге, ашылу

тарихы мен  табиғатта таралуы туралы танысуға, физикалық, химиялық

                              қасиеттері, қолданылуы   жайлы білім алуға жағдай    туғызу.

Күтілетін нәтиже:   1. Көміртегінің  периодтық жүйедегі орнына сипаттама  бере алады.

2.           Көміртегінің  ашылу тарихы мен таралуы туралы танысады.
3.       Қасиеттері мен қолданылуы жайында біледі.
4.     Көміртегінің  адам ағзасы үшін маңызын айта алады.
5.           Тақырыпқа сәйкес тапсырмалар, есептер орындай алады.

Көрнекілігі:          Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесі, сызба−суреттер.

Сабақтың түрі:     жаңа  сабақты меңгеру

Сабақтың әдісі:    Түсіндіру, есеп шығару, ой-қозғау, ойтүрткі.

Пәнаралық байланыс:  Биология, тарих, география,    математика, физика

Сабақтың барысы:

І Қызығушылықты ояту

1. Тренинг: «Тез қимылда» ойынын ойнату.

Шарты: Химиялық қосылыстар беріледі. Оларды агрегатты күйлері бойынша топтастыру керек. Егер қатты зат болса – бастарын ұстайды, сұйық болса – сол қолдары, ал газ болса – оң қолдарын көтереді.

Заттар: гранит, саз, құм, бор, ауа, азот, йод, кальций, темір, оттегі, мұз, мұнай, су, ас тұзы, көмір, сутегі, көмірқышқыл газы, күкірт, фосфор, сабын,  бензин.

2. Ой қозғау (Өткен білімді еске түсіру)
3. Фосфор элементінің периодтық жүйедегі орны
4. Фосфор деп аталу себебі неде?
5. Фосфордың атомдық құрылысы қандай?
6. Фосфордың аллотропиялық түрөзгерістері
7. Фосфордың ағзамыздағы рөлі қандай?
8. Тыңайтқыштар дегеніміз не?
9. Ой түрткі
10. Тот темірді жейді, от ……… жейді. (көмір)
11. Темір кессең қысқа кес, ұзарту оңай,

………… кессең ұзын кес, қысқартуға оңай.

ІІ Мағынаны тану

І Көміртектің ашылу тарихы

Көміртек – тіршілікке тірек, өмірге өзек элементтердің бірі. Оның қай уақытта , қалай табылған мерзімін дәл баса айту қиын. 1781 жылы француз ғалымы А. Лавуазье нің «Жай денелер кестесі»  деген еңбегінде көміртекті  латынша  «карбонеум, карбо — көмір»  деп жазған. Бұдан көміртектің элементтік  табиғатын алғаш дәлелдеген француз ғалымы А. Лавуазье деген қорытынды шығауға болады. Орысша «углерод» деген атауды,  1824 жылы орыс ғалымы М.В. Соловьев, ал 1928 жылы «көміртегі» деген  атауды  аудармашы Р. Бөкейханов пайдаланды.

ІІ Периодтық жүйедегі орны

₆С¹²   1s² 2s²3p²                                     ₆С¹²   1s² 2s3p³

Тотығу дәрежелері: -4; 0; +2; +4;                 (1 сурет)

ІІІ Табиғатта таралуы

Басқа да элементтер  сияқты көміртегі атомдары бір ғана қосылыстардың құрамында болмайды. Олар бір заттан екінші затқа ауысып отырады. (2 сурет)

СаСО₃, МgCO₃ – магнезит, СаСО_3* МgCO₃ – доломит, СН₄, СО₂;

ІV Физикалық қасиеттері

       Алллотропия дегеніміз не екендігін еске түсіріп алып, көміртегінің түрөзгерістері алмаз бен графит туралы айтылады.

Адсорбция – көміртектің және басқа заттардың  өз бетінде газдарды, буды және  еріген заттардың бөліктерін ұстап қалу қабілеті.

Мысалы, карболен немесе активті көмір – қара дәрі. Оны іш ауырғанда, уланғанда пайдаланады.

Көміртегінің осындай қасиетіне сүйене отырып 1915 жылы Зелинский – газтұтқышты ойлап тапты.

V Қолданылуы

VІ Химиялық қасиеттері

Жай заттармен:

Н_{2     =}        СН₄  

СІ₂  =       ССІ₄

С+

S     =      CS₂

                                             Ca  =      CaC₂

O₂   =      CO            CO₂

Күрделі заттармен:

Н₂ SO_{4     =}        СO₂+2SO₂+2H₂O

C+                             HNO₃  =     3СO₂+4NO+2H₂O

HOH    =      CO

С⁰ + Н₂ S⁺⁶O_{4     =}        С⁺⁴O₂+2S⁺⁴ O₂+2H₂O

Тотықсыздандырғыш  С⁰ – 4е =    С⁺⁴         1       тотығады

Тотықтырғыш              S⁺⁶+2е = S⁺⁴             2      тотықсызданады

3C⁰+   4 HN⁺⁵O₃  =     3С⁺⁴O₂+4N⁺² O+2H₂O

Тотықсыздандырғыш  С⁰ – 4е =    С⁺⁴          3       тотығады

Тотықтырғыш              N⁺⁵+3е =   N⁺²           2      тотықсызданады

Сыныппен жұмыс

І   Ой қозғау

1. Көміртектің химиялық таңбасы (С)
2. Реттік нөмірі (6)
3. Салыстырмалы атомдық массасы (12)
4. Периодтық жүйедегі орны (2 период, 4 топтың негізгі топшасында)
5. Табиғатта қандай күйде кездеседі? (бос, қосылыс)
6. Көміртектің қандай аллотропиялық түрөзгерістері бар? (алмаз, графит)
7. Алмаздың физикалық қасиеті қандай? (түссіз, электр тогын өткізбейді, ең қатты зат, ρ=3,5 г/см³ )
8. Алмазды қайда қолданады?
9. Графит қандай зат? (сұр түсті, аздап жылтыры бар, қолға денеге, қағазға оңай жұғады, ρ=2,17 – 2,3 г/см³)
10. Графитті қайда қолданады?
11. Адам уланғанда немесе ішектерге газ жиналғанда қандай дәрі қолданады? (карболен)

ІІ Үлестірмелі карталар арқылы тапсырмалар орындау

№1

Массасы 88 грамм көмірқышқыл газында қанша көмір бар?

Берілгені:                         Шешуі:

m(СО₂)=88 г              1-әдіс:

Табу керек: m(С) — ?         М(СО₂) = 44 г/моль     М(С) = 12 г/моль

υ(СО₂) =   = 2 моль

m(С) = 2 моль * 44г/моль =24 г

2-әдіс:

44 г (СО₂)                         12 г (С)

88 г (СО₂)                          Х г (С)

Х = 24 г

Жауабы: m(С) = 24 г

№2

Айналымды іске асыру

С→СО→СО₂→Nа₂СО₃→ СаСО₃→СаСІ₂

2С + О₂→ 2СО

2СО + О₂→ 2СО₂

СО₂ + Nа₂О →Nа₂СО₃

Nа₂СО₃ + Са(ОН)₂→ 2 NаОН + СаСО₃

СаСО₃ + НСІ →СаСІ₂ + Н₂О + СО₂

№3

Массасы 7,4 грамм кальций гидроксиді қанша көлем көмірқышқыл газымен әреккеттеседі?

Берілгені:                         Шешуі:

m(Са(ОН)₂)=7,4 г             СО₂ + Са(ОН)₂→  СаСО₃+ Н₂О

Табу керек: V(СО₂) — ?         М(СО₂) = 44 г/моль            М(Са(ОН)₂) = 74 г/моль

υ(Са(ОН)₂) =   = 0,14 моль

υ(Са(ОН)₂) =   υ(СО₂) =  0,1 моль

V(СО₂)= 0,1 моль * 22,4 л/моль = 2,24л

Жауабы: V(СО₂) = 2,24л

 ІІІ  Толғаныс

Жұмбақ тас (химиялық жұмбақ )

Жаздың жаңға жайлы  күндерінің бірінде Алмас шопан атасының үйіне демалуға келеді. Көмекші немересінің келгеніне атасы қатты қуанады. Бір күні қой жайып жүріп, Алмас қара тас тауып алады. Онымен сурет салып көреді де қара із қалдыратынын байқады. Түсте от жағып, сүт пісіріп ішіп, маужырап ұйқысы келеді. Бала ұйықтап кеткенде қолындағы тасы сусып, отқа түсіп кетеді. Тас от алып түтінденеді. Осы кезде жауған өткінші жаңбыр түтінді жерге сіңдіреді. Одан ауыр әкті су ағады.  Жарқырап күнде шықты. Күн сәулесінің жылуынан әр жерде әкті су, ұзақ кепкен ақ тастар шашылып жатады. Оянған Алмас жаңбырдың қара тасты ақ тасқа  қалай айналдырғанын көріп таң тамаша болады. Ақ тасты алып жерге жазып, сызып көреді. Оның да өзіндік ізі бар. Қара тас не? Ақ тас қалай пайда болды?

Жауабы: (С→СО₂→Н₂СО₃ → Са(НСО₃)₂ → СаСО₃ )

Үйге тапсырма        §21    1-8  жаттығу

• 22 1-6  жаттығу

 Бағалау

 Қорытынды