Фосфор қышқылы және тұздары

Сабақтың тақырыбы: Фосфор қышқылы және тұздары

Мақсаты:

Білімділік:Үтоптың негізгі топшасының маңызды бейметалы – фосфордың жай зат ретіндегі қасиеттері туралы ұғымдарды дамыту. Фосфордың маңызды қосылыстары — ортофосфор қышқылы және тұздары туралы мағлұмат беру.

Дамытушылық:Химиялық заттармен жұмыс істей білу, химиялық реакция теңдеулерін сипаттап жазу дағдысын дамыту, дүниетанымдық көзқарасын арттыру, шығармашылықпен жұмыс істеуге дағдыландыру.

Тәрбиелік:Оқушыларды еңбексүйгіштікке, химия пәні талап ететін ұқыптылыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың жоспары:

І. Қайталау – оқу анасы. (не білемін….)

Менделеевтің кестесінен,

Аңызға арқау болған

Қасиетті, құдіретті, киелі

Білесің бе, фосфор деген элементті?

1.Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесі көмегімен фосфорға сипаттама беру.

2. Тақтаға фосфордың атом құрылысын жазу.
3. Жоғалған формулалар (химиялық қасиеттерін еске түсіру)

1. P + ? = 2PH₃
2. P + S = ?
3. Р + Ca = ?
4. P + ? = 2PCI₃
5. Ca₃P₂ + H₂O = Ca(OH)₂ + ?
6. P₂O₅ + H₂O = ?
7. 6P + KCIO₃ = KCI + ?
8. Р  + ? = 2P₂O₅
9. P₂O₅ + NaOH = ? + H₂O

ІІ. “Сен оқысаң, мен тоқығам”. Жаңа сабақ

Сабақ тақырыбын  

             тауып көр

Фосфор жақсақ будақтап,

Ақ түтінін түзеді.

Ол түтінді су сорып,

Қандай қосылыс түзеді?

Н₃РО₄  — молекулалық формуласы

Н – О

H – О – Р = O

H – O

құрылымдық формуласы

Қышқылға сипаттама: үшнегізді, оттекті, ерігіш, тұрақты, күші орташа қышқыл

Физикалық қасиеттері

Н₃РО₄ – түссіз кристалдық зат, суда жақсы ериді,  улы емес,  t⁰_бC = 42,3.

Химиялық қасиеттері

1.Сатылап диссоциацияланады:

Н₃РО₄↔ Н+ + Н₂РО₄^—

Н₂РО₄^— ↔ Н+ + НРО₄^2-

НРО₄^2- ↔ Н+ + РО₄^3-

2. Н₃РО₄ + индикатор = түсін өзгертеді.

3.Металдармен әрекеттесуі

Ортофосфор қышқылы металдардың кернеу қатарында сутекке дейін орналасқан металдардың барлығымен  әрекеттеседі де, орта немесе қышқыл тұздар және сутегін  түзеді.

6К + 2Н₃РО₄ = 2К₃РО₄ + 3Н₂

2К + 2Н₃РО₄ = 2КН₂РО₄ + Н₂

4. Негіздік оксидтермен әрекеттесуі

3СаO + 2H₃PO₄ =Ca₃(PO₄)₂ +  3H₂O

5. Еритін негіздермен

3NaOH + H₃РО₄ = Na₃PO₄ + 3H₂O

6. Негіздермен (ерімейтін)

3Cu(OH)₂ + 2Н₃РО₄ = Сu₃(PO₄)₂ + 6H₂O

7. Тұздармен (әлсіз қышқылдардың

3Na₂СО₃ + 2Н₃РО₄ =  2Na₃PO₄ + 3H₂O + 3CO₂

Алынуы:    Зертханада:

Р₂О₅ + 3Н₂О = 2Н₃РО₄

2. Өнеркәсіпте:

А) экстракциялық

Са₃(РО₄)₂ + 3Н₂SO₄ = 3CaSO₄ + 2H₃PO₄

В) термиялық

+SiО₂,C                 +O₂                     +H₂O

Са₃(РО₄)₂                           P               P₂O₅                     H₃PO₄

Фосфор қышқылының тұздары

Фосфор қышқылы үш қатар тұз түзеді:

— фосфаттар

— гидрофосфаттар

— дигидрофосфаттар

Фосфат-ионға сапалық реакция

Н₃РО₄ + AgNO₃ =   Ag₃PO₄  + ?

Na₃PO₄ + AgNO₃ = Ag₃PO₄  + ?

Фосфор  қышқылы мен тұздарының қолданылуы:

Минералды тыңайтқыштар                жуғыш заттар                дәрі-дәрмектер

Тапсырма: “Атымды тап”

Са₃(РО₄)₂               кальций гидрофосфаты

Са(Н₂РО₄)₂            кальций фосфаты

СаНРО₄                 кальций дигидрофосфаты

Фосфор қосылыстарын зертеуде көп үлес қосқан  Қазақстандық ғалым Ә.Б.Бектұров туралы

Бектұров Әбікен Бектұрұлы (1901-1985) – техника ғылымының  докторы, профессор, Қазақстан Ғылым академиясының  академигі, Қазақстанның  еңбек  сіңірген ғылым қайраткері.
Ғалымның негізгі ғылыми еңбектері минералды тыңайтқыштар өндіру мен минерал тұздарды өңдеудің химиясына және технологиясына арналған. Ә.Б.Бектұров фосфатты шикізаттарды өңдеудің қышқылдық, термиялық, сондай-ақ, фторсызданған мал азықтық фосфат өндірудің циклондық әдістерін тауып енгізді, Қаратау фосфоритінен минералды тыңайтқыштар өндіру әдістерін жүйеледі

Бекіту тапсырмалары: «Мен не білдім …..»

1.Жеке жұмыс:

Айналымды орында:

P ——-  Mg₃P₂ ——-  PH₃  ——-  P₂O₅ ——— H₃PO₄ ———  Ca₃(PO₄)₂

2.Жұппен жұмыс:

Есеп: Құрамында 20г фосфор қышқылы бар ерітіндімен құрамында 20г қорғасын хлориді бар ерітінділер араластырылды. Реакция нәтижесінде түзілген тұнбаның массасын анықтаңдар.

Бер:

m(Н₃РО₄) = 20г

m(РbСІ₂) = 20г

т/к m(тұнба)

3.Сыныппен жұмыс

Сәйкесін тап

4.Сендер мына тұжырымдамалармен келісесіңдер ме?

1.Фосфор қышқылы күші орташа электролит

2.Н₃РО₄ тек еритін сілтілермен әрекеттеседі

3.Н₃РО₄ тұрақсыз қышқыл

4. Н₃РО₄ үшнегізді, оттекті қышқыл

5.Н₃РО₄ металдармен әрекеттескенде сутегі бөлінбейді.

6. Н₃РО₄ металдардың кернеу қатарында сутегіне дейінгі металдармен әрекеттеседі.
7. Н₃РО₄ ерітіндісінде лакмус түсі көкке өзгереді
8. Н₃РО₄ тұздары фосфаттар деп аталады

Өзіңді тексер!

1. Иә
2. Жоқ
3. Жоқ
4. Иә
5. Жоқ
6. Иә
7. Жоқ
8. Иә

Үйге тапсырма:

• 22