Фосфордың қосылыстары.

Сабақтың тақырыбы: Фосфордың қосылыстары.

Сабақтың мақсаты: Білімділік:Оқушыларға фосфордың маңызды қосылыстары- фосфин, фосфор(v )оксиді, ортофосфор қышқылы және тұздары туралы мағлұмат беру.

Дамытушылық:Оқушылардың химиялық білімін одан әрі дамыту, тез ойлауға, шапшаңдыққа , өз бетімен ізденуге үйрету.Ой-өрісін, шығармашылық мүмкіндігін, ғылымы көзқарасын қалыптастыру.

Тәрбиелік:Өздігінен талпынып, жауапкершілікті сезінетін саналы, өнегәлі ұрпақ тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:Аралас сабақ

Сабақтың әдісі:Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясының элементтері.

Қөрнекілігі: Периодтық жүйе, электронды оқулық, реактивтер, кестелер.

Сабақ барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

І,,Даналық ағашы^,,іскерлік ойының сұрақтары:

№1. 1.Фосфор: Химиялық таңбасы . Р

.Реттік нөмірі. 15

Валенттігі. ІІІ, V

Тотығу дәрежесі. +3, +5

Атом құрылысының электрондық формуласы:1s²2s²2p⁶3s²3p³

№2. 2. Химиялық диктант: 1.фосфордың аллотропиялық түр өзгерістері___,___, ___. 2.фосфор_________элементі 3.____өте улы, _____, ___ улы емес

4.___ + ___ = 2 Р₂ О_{5 .}___ + ___ = Cа₃Р₂

___ + ___ = РСІ₅. ___ + ___ = РН₃

Жауаптары:1.ақ, қара, қызыл

2.Ақыл-ой элементі

3.ақ фосфор , қызыл, қара

4.Р + О₂=2Р₂О_5. 3Са +2Р= Са₃Р_2. 2 Р+5СІ₂=2РСІ₅. 2Р +3Н₂ = 2РН₃

№3. Сандарды сөйлетейік ойыны.

Жауаптары.1.1669ж.неміс алхимигі Х.Бранд фосфорды ашты.2.Ет ұлпасында 56г.фосфор кездеседі. 3.Адам сүйегінде 600г фосфор бар. 4.Жүйке жүйесінде 5г фосфор болады.

№4. Қолданылуы. Фосфор сіріңке жасау үшін

Дәрі- дәрмектер алуда

тыңайтқыштар

ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

Сабақтың тақырыбы: Фосфордың қосылыстары

Фосфин-РН₃ 2. Фосфор (ІІІ) оксиді-Р₂О₃ 4.Фосфор қышқылы Н₃РО₄ 3Фосфор(V)оксиді-Р₂О₅ 5. Мета фосфор қышқылы НРО₃

Физикалық қасиеттері. Н₃РО₄

РН₃ Р₂О₃Р₂О₅

Фосфин- өте улы, тұрақсыз, түссіз, сарымсақ иісті, күшті тотықсыздандырғышзат.Фосфор(v)оксиді –өте ылғал тартқыш зат, ақ түсті ұнтақ зат. Фосфор (ІІІ)оксидібалауыз тәрізді кристалдық масса, улы. Фосфор қышқылы- ақ түсті кристалдық зат, суда жақсы ериді.

Са₃Р₂+6Н₂О = 2РН₃+3Са(ОН)₂ Алынуы Р₂О₅+3Н₂О=2Н₃РО₄

4Р +3О₂=2Р₂О₃Р₂О₅+Н₂О=2НРО₃ (тәжірибе)

4Р +5О₂= Р₂О₅

Химиялық қасиеттері :Фосфин ауада фосфор оксидін түзіп, өздігінен тұтанады:2РН₃+5О₂=2Р₂О₅ +3Н₂О . Фосфин суда аммиактан нашар ериді және сілтілк қасиет көрсетпейді . Бірақ аммиак сияқты өте күшті қыщқылдармен әрекеттесіп, тұз түзеді. Бұл кезде аммоний ионына пайда болады: РН₃+НІ=РН₄І

Фосфор(V) оксиді-өте ылғал тартқыш болғандықтан, реакция теңдеуін былай жазуға да болады.

РН₃+2О₂=Н₃РО₄.

Р₂О₅-суда ерігенде температураға байланысты әртүрлі фосфор қышқылындарын түзеді:

Р₂О₅+Н₂О=2НРО₃метафосфор қышқылы . Р₂О₅+3 Н₂О= 2 Н₃РО_4.ортофосфор қышқылы Фосфор (V)оксиді қышқылдық оксид болғандықтан сілтілермен әрекеттеседі: 6NаОН+ Р₂О₅=2 Na₃PO₄+3H₂O .

Негіздік оксидпен әрекеттеседі: СаО+ Р₂О₅= Са₃(РО₄)₂+ 3Н₂О

Фосфор қышқылы суда ерігенде сатылап диссоциацияланады:

Н₃РО₄ Н⁺+Н₂РО₄^— дигидрофосфат ион

Н₂РО ^—₄ ⇆ Н⁺ +НРО₄^2- гидрофасфат ион

НРО ^2-₄ ⇆ Н ⁺+РО₄^3- фосфат ион

Фосфор қышқылы сілтімен сатылап әрекеттеседі: Н₃РО₄+3NaOH = Na₃PO₄ +3H₂O.

Н₃РО₄+NaOH = NaH₂PO₄+ H₂O. Н₃РО₄+2NaOH = Na₂HPO₄+2 H₂O

Табиғи фосфаттар суда ерімейді. Оларды фосфор қышқылымен өңдеп , ерімтал тұздарға айналдырады да, минералдық тыңайтқыш ретінде пайдаланады. Мысалы:

Са₃(РО₄)₂ +4 Н₃РО₄ =3Са( Н₂РО₄)₂кальций дигидрофосфаты.

Фосфат ионға РО₄^3- сапалық реакция: Н₃РО₄ +3AgNO₃=Ag₃PO₄+3HNO₃

РО₄ ^3-+3Ag⁺ =Ag₃PO₄

Фосфор қышқылының тұздары.

Дигидрофосфаттар NaH₂PO₄

Фосфаттар Na₃PO₄ ГидрофосфаттарNa₂HPO₄

Фосфор қышұылының орта тұздары фосфаттар. Егер сутек иондары металл атомдарымен толық алмаспаса, қышқыл тұздар түзіледі. Олар гидрофосфаттар, дигидрофосфаттар деп аталады.

ІV.Жаңа сабақты бекіту :1 Сәйкестілік тест

1.РН₃а)Фосфор қышқылы

2.Н₃РО₄ә)фосфин

3.НРО₃б)метафосфор қышқылы

4.К₃РО₄в)калий гидрофосфаты

5.К₂НРО₄г)калий фосфаты

2.Оқулықпен жұмыс:6-жаттығу

Үйге тапсырма 19. 7-жаттығу