Синтаксис. Сөйлем. Сөйлемнің түрлері.

8-сынып.  Қазақ тілі

Синтаксис.  Сөйлем. Сөйлемнің түрлері.

Оқу парағы

Мақсаты: Сөйлемнің жасалу жолы, өзіндік ерекшелігі туралы білу; сөйлем түрлерін ажырата алу; сөйлем түрлерін  орнымен жұмсай алу;

Ескерту: Тапсырмаларды жүйелі түрде орында. Рейтинг парағын толтыруды ұмытпа. Сұрақтарды жауапсыз қалдырма, туындаған сұрақтарды жиекке белгілеп отыр. Бір-біріңді тексергенде  әділ бол, жауапкершілікпен орында. Ол өзіңе де, тексерген оқушыға да қолайлы.

Сәттілік тілеймін!

Тапсырма.    І деңгей.

1. Сөйлем дегеніміз не? 20-бет. 5 ұпай
2. Сөйлемнің сөз тіркесінен айырмасы неде? 20-21-бет. 10 ұпай
3. Бастауыш-баяндауыштық құрылымның санына қарай сөйлем қалай бөлінеді? 21-бет 5 ұпай
4. Сөйлемнің айтылу мақсаты мен сазына қарай бөлінуі. 24-25-бет 8 ұпай
5. Хабарлы сөйлем. Хабарлы сөйлемнің жасалуы, өзіндік ерекшелігі. 26-бет. 10 ұпай
6. Сұраулы сөйлем. Сұраулы сөйлемнің жасалуы, өзіндік ерекшелігі. 30-32-бет. 10 ұпай
7. Лепті сөйлем. Лепті сөйлемнің жасалуы, өзіндік ерекшелігі. 37-38-бет 10 ұпай
8. Бұйрықты сөйлем. Бұйрықты сөйлемнің жасалуы, өзіндік ерекшелігі.41-42-бет 10 ұпай
9. Көне түркі ескерткіштеріндегі сөйлем түрлері. 47-48-бет. 8 ұпай

Тексеруден өт.

І. 21-бет. Тапсырма Сөйлем болудың шарттарын өзің ережеден тауып жаз.

1.

2.

3.

4.

ІІ. 21-бет. 9-жаттығу. Бұлар сөйлемге жата ма, жатпай ма? Себебін түсіндір. Тапсырманы ауызша орында.

ІІІ. 27-бет. 16-жаттығу (ауызша)

ІҮ. 28-бет. 17-жаттығу.

Ү. 35-бет. 22-жаттығу. (ауызша)

ҮІ. 40-бет. 27-жаттығу. Үлгі бойынша орында.

ҮІІ.  46-бет. 33-жаттығу. Сөйлемдердің қайсысы хабарлы, сұраулы, лепті, бұйрықты екенін ажыратып бөліп жаз.

ІІ деңгей

1. 1. 20-жаттығу. 31-бет.

Жасалу жолдарын түрліше етіп, хабарлы сөйлемдерді сұраулы сөйлемге айналдырыңдар.     8 ұпай

2. 29-жаттығу. 40-бет. Өлеңдерді оқып түсінгендеріңді айтыңдар. Өлеңнен бұйрықты сөйлемді тауып, нешінші жаққа қаратып айтылғанын баяндауыш формалары арқылы түсіндіріңдер. 10 ұпай
3. Сұраулы сөйлемдер жайлы айт және сұрақ түрлеріне мысалдар жаз. Сөйлемдерге тиісті тыныс белгісін қойып көшір. Тыныс белгісінің қойылу себебін түсіндір.10 ұпай

Мен енді оқушымын, алақай

Қазір қалайсыңдар

Үсен үндемей су жағалап жүгіріп кетіп, бір шақпақ тас тауып әкелді

Жем жеп, бір ішек болып, қамшыдай қатып қалған жануардың сілтеуін көрмейсің бе

-Ата, атқа  қоныңыздар- дескен үндер естілді

4. Төмендегі сөйлемдерден бұйрықты сөйлемдерді тауып, жасалу жолын және тыныс белгісінің қойылуын түсіндір. 10 ұпай

Сіз ертең болыстың кеңсесіне баруыңыз керек.

-Омбыдан әкелген карден шыны аяқтарды шығар сандықтан! Бас қанаттың қалғанын тұтасымен қоярсың!

Тексеруден өт

1. Сөйлемнің айтылу мақсатына қарай жасалуын сызбаға түсір. Сызбада олардың жасалу жолы, тыныс белгілерін көрсетіп мысалдармен дәлелде.
2. Тест1. Бұйрықты сөйлемдi көрсетiңiз.

А) Баянауылдың көркi қандай, шiркiн!

1. B) Ауылға әншiлер келдi

С) Мен шебер болар ма екенмiн?

1. D) Осы жағдай сенiң есiнде болсын

Е) Көкiрегiнде көзi бар

2. Таныс емес қонақ келсе, ол кiсi — …

А) сыйлы қонақ

В) құдайы қонақ

С) бас кейiпкер

1. D) құрметтi ардагер

Е) арнайы қонақ

3. Синтаксис сөздердің . . . . зерттейді.

А) байланысын, сөйлем мүшелері
В) шығу тарихын
С) сөйлеу ерекшелегін
D) сапасын, міндетін
Е) іс — әрекетін, қимылын

4. Синтаксистің салаларын белгілеңіз

А) Сөйлемнің түрлаулы мүшелері
В) Сөз тіркесі, жай сөйлем, құрмалас сөйлем
С) Жалғау,жұрнақ
D) Бастауыш, баяндауыш
Е) Салалас құрмалас сөйлемдер

5. Сұраулы сөйлемді табыңыз

А)  Ол қаладан кеше қайтты

В)  Сен ертең сабаққа барасың ба

С)  Оның жасы он жетіге толды

1. D) Әкесі оны асыға күтті

Е)  Іздеген адамы алдынан шықты-ау

6. Лепті сөйлемді табыңыз

А)  Кешегіні орындадың ба

В)  Аспан шайдай ашық екен

С)  Туу, сіз қызық адам екенсіз

1. D) Бала атасына таңдана қарады

Е)  Ол суық сумен жуынды

7. «Ашық» деген сөздің ауыспалы мағынада қолданылып тұрған жерін көрсетіңіз

А) ашық есік

В) ашық терезе

С) ашық мінез

Д) ашық желдеткіш

Е) ашық кітап

8. Бұйрықты сөйлемді көрсет.

А) Жаздыгүні сендер Астанаға барасыңдар

В) Сен ертең ерте тұр, сабаққа кешігіп қаласың!

С) Мұғалім әдетте сабақты қызықты жүргізеді

1. D) Әрқашан да күн сөнбейді

Е) Сен Түркияда аз ғана уақыт боласың ба?

9. Хабарлы сөйлемді көрсет.

А) Кешке киноға барайық

В) Айжан үйге хат жазсын

С) Мен дүкенге барайын

1. D) Мені күтпей, театрға жүре беріңіздер

Е) Бүгін таңертең ұшаққа мініп, жоғары көтерілеміз

10. Лепті сөйлемді көрсет.

А) Шіркін, Ақмоншақ! Көркі ғой біздің ауылдың!

В) Ертең табиғатты  тамашалауға барайық!

С) Сабаққа кешікпе!

1. D) Үй жұмысын орындаңыз!

Е)  Самат, мені үйге дейін шығарып сал!

11. Лепті сөйлемді тап.

А) Құтты болсын Наурыз-той

В) Наурыз – жылдың басы

С) Наурыз қай сөзден шыққан

1. D) Наурыз — көктемнің бірінші айы

Е) Көктемде  күн жылынады

12. Көп нүктенің орнына тиісті сөзді қойыңыз.

….  аудиториямыз жарық әрі таза.

А) Менің

В) Сенің

С) Сіздің

1. D) Біздің

Е) Олардың

13. Бұйрық райдағы сөзді тап.

А) Сабақта көп жұмыс жаса

В) Үлкендермен санасамыз

С) Бүгін фильм көрсетеді

1. D) Балалар доппен ойнады

Е) Балықшы балық аулайды

14. Бұйрықты сөйлемді көрсет

А) Жаздыгүні сендер Астанаға барасыңдар

1. B) Сен ертең ерте тұр!
2. C) Мұғалім әдетте сабақты қызықты жүргізеді
3. D) Әрқашан күн сөнбесін!
4. E) Сен Түркияда аз ғана уақыт боласың ба?
5. Хабарлы сөйлемді көрсет.

А) Кешке киноға барайық

1. B) Айжан үйге хат жазсын
2. C) Мен дүкенге барайын
3. D) Мені күтпей, театрға жүре беріңіздер
4. E) Бүгін таңертең ұшаққа мініп, жоғары көтерілеміз
5. Лепті сөйлемді көрсет.

А) Шіркін, Ақмоншақ! Көркі ғой біздің ауылдың!

1. B) Ертең табиғатты тамашалауға барайық!
2. C) Сабаққа кешікпе!
3. D) Үй жұмысын орындаңыз!
4. E) Самат, мені үйге дейін шығарып сал!

ІІІ  деңгей

«Арпа-бидай ақ ұным» деген тақырыпта Қазақстандағы астық жинау науқаны жайлы ойтолғау

жаз. Ойтолғауда хабарлы, лепті, сұраулы, бұйрықты сөйлемдерді пайдалан.

Бағалау парағы

Сынып    8

Оқушының аты-жөні

Бағалау парағы

Сынып    8

Оқушының аты-жөні