Болжалды келер шақ

Қазақ тілінен ашық сабақтар

 

Сабақтың тақырыбы: Болжалды келер шақ

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға болжалды келер шақ туралы мағлұмат беру.Сөйлем ішінен таба білуге оны практикада қолдана білуге үйрету.

Сабақтың барысы:

                            І. Ұйымдастыру бөлімі

                            ІІ. Үй тапсырмасын сұрау

ІІІ. Жаңа сабақ

                 А)Психологиялық сәт

Атадан жақсы ұл туса,

Есіктегі басын төрге сүйрер.

Атадан жаман ұл туса ,

Төрдегі басын жерге сүйрер.  (Шәңгерей)

Ә)Мағынаны тану

Осы шақ                                                                                     Болжалды келер шақ

Шақ                 Келер шақ                          Келер шақ             Мақсатты келер шақ

Өткен шақ                              Ауыспалы келер шақ

 

М:  Кейде біз анығын білмей болжап айтатын кездеріміз болады. Сол болжаммен шамалап айтқан сәттерімізді еске түсірейікші.

                    Жасалу жолдары                 Мысалы
Етістіктіктің түбіріне  -ар,-ер,-р+жіктік жалғау.Ойла-р-мын, көр-ер-мін, де-р,

әпер-ер т.б.

Болымсыз етістік+с+жіктік жалғауАудар+ма+с+пын, киме+с, кет+пе+с

 

 

 

 

Хормен оқушыларға болжалды келер шақтың жіктелуін айтқызу.

Жақ                                              Жекеше
ІҚуанармынЖеңермінӨкінбеспін
ІІҚуанарсыңЖеңерсіңӨкінбессің
ІІҚуанарсызЖеңерсізӨкінбессіз
ІІІҚуанаржеңерӨкінбес

 

Жақ                                                 Көпше
  ІҚуанармын     Жеңермін    Өкінбеспін
  ІІҚуанарсың     Жеңерсің    Өкінбессің
  ІІҚуанарсыз     Жеңерсіз    Өкінбессіз
  ІІІҚуанар     Жеңер    Өкінбес

 

                   Оқулықпен жұмыс.Жаңа тақырыпты пысықтау.

Барар,ойнар,болмас,жүзер, кетпес етістіктерін жекеше көпше түрде жіктеу.

Жақ                                           Көпше
  ІБарарОйнарБолмас
  ІІБарарсыңОйнарсыңБолмассың
  ІІБарарсызОйнарсызБолмассыз
  ІІІБарарОйнарБолмас

 

Морфологиялық талдау жұмысы.

Берілген сөзді морфологиялық талдау.   

Болмас,дүркірер,татыр,табарсың,жетерсіз,болмас,табарсың.

Болмас:бол-түбір, -ма- болымсыз етістік., -с – болж.келер шақ жұрнағы.

Табарсың: табар- түбір, -сың –  жікт. жалғ.  ІІ жағы.

                                  Тілтаным

Кейде І ж. жіктік жалғауы –пын,-пін  ықшамдалып –н түрінде де (ауызекі) жұмсалады.

Мысалы: бар-ма-с-пын   барман, кел-ме-с-пін  келмен, сөйле-ме-с-пін  сөйлемен.

Мұндай тұлғалы етістіктер поэзияда жиі кездеседі.

Мен қара құстан туған қалықпан,

Сөйлер сөзге жалықпан.                           ( Махамбет)

                                     

                          Дәптермен жұмыс.   

(Дәптерлеріңе жазып,өлеңнен етістіктерді теріп,жасалу жолын көрсетіңдер)

                            

 

                          «Жанды сөз»    І.Жансүгіров.

                      Ұйықтап жатқан көңілді өлең түртер

Қайғы,зарын,қуанышын жақсы тінтер.

Жүрегімнің айнасын шаң басқанда,

Орамалым осы өлең бетін сүртер.

Түртер,тінтер,сүртер.

 Сабақты бекіту.

-Келер шақтың түрлерін ата? Болжалды келер шақтың жасалу жолдары қандай?

-Болжалды келер шақтың жекеше, көпше түрде жіктеп беріңдер?

Үйге тапсырма: көркем әдебиеттен болжалды келер шақты тауып, жазып келіңдер.

Оқушыларды бағалау.