МАТЕМАТИКАНЫ ОҚЫТУДА ЖОБАЛАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ҚОЛДАНУ

МАТЕМАТИКАНЫ ОҚЫТУДА ЖОБАЛАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ҚОЛДАНУ

Бүгінгі күнгі қоғам талаптарына байланысты демократиялық құндылықтарға көшуге байланысты, Ресейде, Қазақстанда және т.б. ТМД  елдерінде білім жүйесінің жаңа парадигмасына нақты бет алу байқалады: елдер білім саласында тұлғалық-бағдарлы оқытуға және ізгілендіруге көшуде және бұнда шешуші роль әлемдік стандарт деңгейінде білім беру.

Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы қазіргі талап пен әлемдік стандартқа сәйкес келетін ұлттық білім жүйесін жасақтаудың проблемаларын шешуге арналған. Аталған проблеманың көкейкестілігі сонымен қатар Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында да көрініс тапқан.

Бұл аталған бағдарлама мен жолдаудың басты құндылығы-еліміздегі білім беру жүйесін дүниежүзілік деңгейге көтерілетіндей баспалдақтардан өтуге бағыт беруімен қатар, оқушының қоғам талабына сай біліммен қаруланып, оны кейінгі сатыларда терең деңгейге жетілдіріп, әлемдік білім беру кеңістігіне енуіне жол ашуы. Қоғамға қажеттісі-кәсіби іс-әрекетке функциональды дайындығы бар ғана емес, сонымен бірге шығармашыл жеке тұлға болып қалыптасқан маман. Сондықтан білім берудің басты міндеттері:

-оқушының өзін қоршаған, өзі өмір сүретін жаңа әлеуметтік ортаға үйренуі, онда жаңа әлеуметтік мәртебе-оқушы мәртебесінің қалыптасуы;

-оқу, ойын, еңбек, қарым-қатынас, т.б. әрекет түрлерін қажетті деңгейде меңгеруі;-айналадағы дүниемен дара тұлғалық қатынасының қалыптасып, эстетикалық, этикалық, адамгершілік негіздерін меңгеруін қамтамасыз ету.

Тұлғалық-әрекеттік тұрғыдан оқушыларды қалыптастырудың негізгі шарты болып табылатындар:

-өз әрекетінің ынтасын, мақсатын, құралдары мен жағдайларын өз бетімен анықтауға және сезінуге жағдай жасайтын оқу-тәрбие үрдісінде оқушының субъектілік ұстанымын қамтамасыз ету;

-олардың тұтас субъектілік тәжірибесінің өзектенуі мен түрленуін талап ететін оқу проблемаларының оқушылардың өмірлік маңызды проблемаларына ауысуы;

-оқушыларға тапсырмалар мен оларды орындау тәсілдерін, формаларын  таңдауға мүмкіндік беру;

— қабілетті балаларға мүмкіндік деңгейлердегі тапсырмалар бойынша жұмыс ұйымдастыру;

— жоба әдісі негізінде оқушыларды зерттеу жұмыстарына баулу;

-мұғалім мен оқушының арасындағы ашық қарым-қатынас, сенімділік, диалог негізінде оқушылардың шығармашылық әлеуетінің  өзіндік  ашылуы мен өзін-өзі жүзеге асыруға жағдай жасау.

Математика пәнін оқытудағы инновациялық технологиялардың бірі  жобалау іс-әрекетін ұйымдастыру  арқылы оқушылардың басты құзыреттіліктері  дамиды.

Жоба ұйымдастырушы мен оқушылардың  іс-әрекеттер жүйесі:

Оқушылардың жобалау іс-әрекетін ұйымдастыру:  мерзімі,  қатысушылар тобы, қорғау,   марапаттау кезеңдері, тақырыбы,  арнайы жоба ұйымдастырушылар тарапынан шешіледі.

Төмендегі шарттар орындалады: -өзектілігімен және  тұлғаға бағытталаған  есептерді шешу; -оқушылардың білім деңгейлерімен сәйкес келуі; -бекітілген мерзімге сай көлемі. Оқушылар  өздерінің қызығушылықтарына қарай  тақырыптар таңдауына болады. Жоба қорғау аптасында  оқушылар  ұйымдастырушының басқаруымен мыналарға қол жеткізеді: -жобаны дайындау; -жоба дайындау  барысында міндеттерді  өзара бөліп алу;

—  ақпараттарды  әртүрлі қайнаркөздерден жинақтау; -мазмұнын  жүйелеу;

-нәтижесін жоба өнімі ретінде  дайындайды; -жұмыс барысының негізгі кезеңдерін  тіркеп отыратын  күнделік жүргізу. Жоба   жұмысын ұйымдастыру  оны қорғаумен аяқталады. Жобаны қорғау кезінде топ мүшелері  мыналарды орындау керек:

-жобаның өзектілігі мен  мағынасын түсіндіру, ашу; -жасалынған жұмыстың өзіне және  өзгелерге  құндылығын анықтау; -жобаның мақсатын,  міндетін,  оны шешу жолдарын,  жұмсалатын  шығынды анықтап , тәуекелдерді бағалай білу керек;-дайын өнімді ұсыну керек. Эксперттік топ  ұсынылған  жобаларды  келесі өлшеуіштермен бағалайды:

-жобаның құндылығын дәлелдеу; -жобаның дайындалуының нақтылығы және түсініктілігі, логикалық құрылым;   — тәуекелділіктерді есепке алуы; -жоба дайындауда  топ мүшелерінің  ролдерінің дұрыс  бөлінуі; -ұсыну нақтылығы,  жеткізе білу  қабілеті; -аяқталған, мазмұнды,  өнімнің көркемді  дайындалуы.

Жеңімпаздарды марапаттау: Жобаны қорғап болған соң  эксперт топ  жоба  мүшелерін  деңгейлік дипломдармен/ марапаттаулармен/  марапаттайды. Оқу табелінің  «жеке   жетістіктері» бөліміне  қорғалған жобаның тақырыбы , марапатталғаны  туралы  жазба түсіріледі. Алынған  марапаттама  оқушының жеке өзін-өзі дамыту портфолиосын толтырып, рейтингтік  ұпайын  жоғарылатады. Жобаның тұсаукесері  кезеңіне мысал:

Құрметті  конференцияға қатысушылар мен әділ-қазылар алқасы!Сіздердің назарларыңызға……тақырыпта жоба ұсынылып отыр. Жобаның өзектілігі мен  құндылығы (дәлелдемелер келтіреді). Жұмыс бізге……….қызықты болады /тақырыпты таңдау себебі/. Жұмыстың мақсаты(жұмыс мақсатының мазмұны айталыды/. Мәселені шешуде  жоспар бойынша мына міндеттерді  орындадық (міндеттер айтылады). Жұмыстың нәтижесінде мынадай жетістіктерге жетеміз деп жоспарладық(нәтижеге мысалдар) мынадай қайнаркөздерден ақпараттар алу  қажеті туды… Келесі жұмыстарды орындадық (негізгілерін айтылады) Мынадай шығындар мен тәуекелділіктерді есепке алдық.  Бүгін сіздерге …….. өнімді ұсынамыз (өнімнің негізгі қасиеттеріне тоқталу) Жұмыс нәтижелері  ….   салаларда  пайдалы болады. /жасалынған жұмыстың құндылығы , сонымен қатар жобаның  алдағыда қолданылу мүмкіндіктері, қажеттілігіне  мысалдар келтіріледі.Оқушылардың қалауы бойынша жұмыс жасау барысында  ұйымдастырушымен бірлестігіне  деген лебіздерін айтып кетуіне болады/. Назар аударғандарыңызға рахмет! Жоба қорғалып  болған соң  жобаны ұйымдастырушы  жобаға қатысушыларды деңгейлік   дипломдармен марапаттайды.   Бұл дипломдар немесе марапаттамалар оқушының портфолиясын тағы бір мәрте толықтырады.Оқушылар  өздерін бағалау  парағын толтырады.   Нәтижесінде  салыстыру диаграммасы құрылады: Жоба мағынасын түсіндіңдер ме? Мақсатты  анықтай білуді үйрендіңдер ме? Нәтижеге  жетуге бағытталған негізгі мақсатты  бірнеше міндеттерге  бөлуді орындай аласыңдар ма? Жобаны орындау  жоспарын құра  аласыңдар ма?-жобаны орындау барысында белсенділік таныттыңдар ма? Ақпараттақ технологиямен жұмыс жасау дағдыларыңды қалыптастырдыңдар ма? Жобаның презентациялау кезеңін дайындай аласыңдарма? Жоба жұмысын орындау нәтижесінде  өз жұмысыңа қанағаттадың ба? / жобамен жұмыс жасау ұнады ма/.

Оқушылардың жобалары: -Кенгуру есептері ;-Танграмм; -Графиктер;-Байырғы және қазіргі өлшем бірліктер байланысы.

Оқушының  жадынамасы.

1. Қажеттіліктер мен мәселелерді ұғыну. Қоршаған ортада кез келген шешімін табуды қажет ететін мәселе туындап отырады. Мәселе нақты, шешу жолы дұрыс , қысқаша түрде жоспарланған болу  керек. 2. Тұжырым-ой  кезеңдерін зерттеу және  дамыту. Аталған мәселе бойынша  қажетті  ақпараттар қорын  көбірек жинақтап алу керек. Диаграммалар, эскиздер, ескертпелер ,т.с.с. Мыналарды есіңе сақта:  Уақыт–мәселені шешуге қанша уақыт кетуі мүмкін?  Материалдар–қандай материалдар жинақтадың? Қаражат–қаражат көлемі? Функциялар–объектілер қандай функциялар  үшін керек? Сыртқы келбеті–сыртқы келбеті қалай көрінеді? 3. Жоспарлау және  орындау. Аталған мәселені шешу үшін жоспар құруың керек.  Орындалатын жұмыстар ретін тізіп шық.  Қанша уақыт кететін,  қандай құрылғылар қажеттілігі туатынын  жақсылып ойлан. 4. Байқау және бағалау. Мәселенің шешімін таптың ба? Ойланып,  өзгелердің ойын тыңда. Мүмкін өзгертулер енгізу керек  немесе бәрін қайтадан бастау керек шығар.   Балалық шақтан бастап  оқушының  креативті және  шығармашылық ойлау қабілеттері  дамып  отырады, тек оларды тепе-тең жағдайда ұстап , тіпті бірін-бірі алмастыра алатындай ойлау өрісін қадағалап отыру керек. Математика курсында жоба дайындау эксперименті.

Қазақ халқының ұлттық даралығы ой толғаныс қазынасында (ұлттық психологиясында) ұрпақ тәрбиелеу тәсiлдерi (этнопедагогика) мен салт-дәстүр ерекшелiгiнде (этнографиясында) деп бiлемiз. Ұшы-қиырсыз жазира дала тұрғындары өздерiнiң сан ғасырлар бойғы тарихында жас ұрпаққа тәрбие берудiң бай тәжiрибесiн жинақтап, ұлттың өзiндiк салт-сана мен әдет-ғұрып, дәстүр рәсiмдерiн туғызды. Көшпелi халық өзi өмiр сұрген қоғамның әлеуметтiк-экономикалық жағдайына, мәдениетiне, тарихына орайлас жас буынға тәлiм-тәрбие берудiң айрықша талап-тiлектерiн дұниеге әкелдi. Әр ұлттың өзiне тән тiршiлiк кәсiбi, тарихы мен мәдениетi бар. Ол мәдениет сөйлеу тiлiнен, ойлау жүйесiнен айқын көрiнiс табады. Қазақ халқының психологиялық ой толғаныс ерекшелiгiн сөз етсек, ол тұспалдап, мақалдап, мақамдап, тақпақтап сөйлеу, жыр, терме, толғау, айтыс өнерi арқылы көзге көрiну. Ақылдың көзi логикалық дұрыс ойда жатыр. Логикалық жүйемен ойлай бiлу — дұрыс жүйелеп сөйлей бiлуге жетектейтiн жол, сөйлеу мәдениетiнiң алғашқы баспалдағы.

Математика  курсының оқу  материалдарын  қарастырып, талдай отыра 5-8 сыныптар үшін «Логикалық математика» атты авторлық бағдарлама  құрастырып, оқу үрдісіне енгіздім. Сабақтарда  жобалар жасадық. Соның бірін қазақ халқының этнопедагогикасымен байланыстырдым. «Қазақстан Республикасында тұрып жатқан  халықтардың   математикадағы этнопедагогикалық байланысы» тақырыбымен , математиканы оқыту үрдісінде этнопедагогиканы пайдалану  мақсатында жоба  жұмысын бастадым.

Жоба тақырыбы ретінде келесі тақырыптарды таңдап алдым:

1. Ертедегі қазақтың өлшем бірліктері /санамақ, тоғызқұмалақ ойындары, белгілі күнтізбенің беймәлім сырлары, наурыз есебі/.

2.Таңқаларлық жанымызда /функция графигі мағынасын  толық ашуда  қазақтың ою-өрнектеріндегі симметриялықты пайдалану арқылы, функция қасиеттерін  мақал-мәтелдер арқылы  бейнелеп, жеткізе отырып,  математикалық логикалық ойлау қабілеттерін дамыту/. Өнердің басқа да  түрлері сияқты  ою-өрнектің де оқушылардың  ой-өрісі  мен білімдерін  жан-жақты  дамытуға  әсері мол. Болашақ  зергер , мүсінші  және суретшілер  әліппені  мектептен  бастайды.  Мектепте  ою-өрнекті  тек қолөнер , еңбек сабақтарында  ғана  үйретіп қана қоймай , оны кез келген  пәндермен  байланыстыра отырып үйретсе , баланың  ой-өрісі  және пәнге деген қызығушылығы  артады. Мысалы, 6 сыныпта «Координаттар жазықтығы» , «Нүктеге,түзуге қатысты симметрия»  тақырыбын  өткенде,  оюлардың  бірнеше түрін  таныстырып,  суретін көрсете отырып,  оның қай жерде пайдаланатынын , қандай ою екенін айта  отырып симметриялық қасиетінде аша кетуге болады. Оюлардың орналасуының, яғни қандай  фигуралармен тікелей байланысты екенін  анықтауға болады. Математиканың ұғымдары  ұзақ уақыт  даму жолынан өтті. Функция  ұғымы  да сондай  жолдарды кешті, оның негізі  адамдар  қоршаған ортадағы  құбылыстардың өзара байланыстылығын  түсінгеннен басталады. Адамдар  санау  білмегенмен, аңшылықта  мейлінше  көбірек бұғылар ауланса, халықты  аштықтан мейлінше  ұзағырақ уақытқа құтқаратынын, садақтың жебесі қаттырақ  керілген сайын , жебе  мейлінше алысырақ ұшатынын,  алау көбірек  жанған сайын  інде  жылырақ болатынын түсінген болатын. Мал өсірудің, егіншіліктің, айырбас сауданың дамуына байланысты  адамадарға белгілі шамалар арасындағы  тәуелділік саны көбейе түсті. Математикада  ұқсас сәйкес  орнататын кез келген  ереже функция деп аталады. Функция  белгілерін және  өзгерісін график арқылы анық көруге болады. Сонымен адамға табиғаттың заңдылықтарын білу алуан құбылыстарды түсіндіру  және болжау мүмкіндігін туғызады. Тура осы жағдайды  қазақтың мақал-мәтелдері  мағынасымен сәйкестендіріп, функция ұғымын  толық ашып көрелік.

Жобаларды ұйымдастыру:

№1 жоба.  Тақырыбы: Ертедегі  қазақтың өлшем бірліктері.

Жоба мақсаты: Қазақстан Республикасында тұрып жатқан  халықтардың   математикадағы этнопедагогикалық байланысы.

Жоба міндеті:

— Қазақтың байырғы өлшем бірліктерінің мағынасын түсіну;

— ҚР-ғы басқа  ұлттардың өлшем бірліктермен салыстыру, ауыстыру;

-Жаңа  өлшем бірліктер мағынасы, оның қолдануы;

-Математикалық сауаттылығын ашу;-күнделікті тұрмыста  қажеттілігі туатын экономикалық мағынадағы есептерді шеше білуге үйрету .

Өзектілігі: қазақтың байырғы өлшем бірліктерінің мағынасын түсіне отырып, оны қазіргі өлшем бірліктерімен байланыстыра, салыстыра отырып  қолдану,  логикалық есептер шығаруда   мысалдар шеше білу, жаңа математикалық-экономикалық сауаттылық дағдыларын дамыту жұмыстарын ұйымдастыру әдіс -тәсілдерін  жүзеге асыру.

№2  жоба

Тақырыбы:  Таңқаларлық нәрселер біздің жанымызда.

Мәселе:Функция графиктері , қасиеттері .

Мақсаты:Функция  графигі  курсы бойынша алған білім-біліктерін  жан-жақты пайдалана білуге үйрету.

Міндеттері:

-Функция графигін салу;

-Қазақтың ою-өрнектеріндегі симметирялық ұғымын түсіну;

-Қазақтың мақал-мәтелдер мағынасын график арқылы бейнелеу немесе графикті  мақал-мәтелдерге  сәйкестендіруге мысалдар келтіре білу;

-квадраттық теңдеу шешімдерінің қасиеттерін  қазақтың  мақал-мәтелдеріне сәйкестігін анықтап,сипаттап, жеткізе білу.

Жоба нәтижелерінен мысалдар:

Графиктерді бейнелеуде интерактивтік тақта  мүмкіндіктерін қолдануға болады. Яғни, оқушылар интерактивтік тақта мүмкіндігінің бірі — затқа қозғалыс енгізу қасиетімен дайындалған функция графиктерінің суретін  қарастырады.

Алған нәтижелерге жету үшін мына кезеңдерден өттім:

1.    Жобалау технологиясының теориялық негізін  оқып үйрендім.

2.Жоба тақырыбын анықтадым.

3.Арнаулы тақырыптар бойынша жобалау  іс-әрекетін ұйымдастырдым.

4.Жобаны бағалау  әдісін  анықтадым.

5.Аталған жобаның міндеттерін  шешуде  басты құзыреттіліктерді  дамыту  арқылы мақсатқа жеттім.

— коммуникативтік  құзыреттілік / көпшілік алдында сөз сөйлеу,  диалог,   өз ойын жазбаша ұсына білу/;

-ақпараттық құзыреттілік /бөліп алу,  өңдеу,  қолдану/;

өзіндік менеджмент/ мәселені анықтау және   жоспарлау, уақытты , ресурстарды  жоспарлау,  шешім қабылдау,   өзіндік қозғалысын бағалау/.

Жобаның жетістігі  практика жүзінде қолданылуы болып табылады.

Сонымен математиканы оқыту үрдісінде  этнопедагогиканы қолдану арқылы жобалау нәтижесінде оқушылар негізгі білімдерін жан-жақты толықтырып,  кез келген  жағдайда пайдаланады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. 21 ғасыр педагогикасы мектеп табалдырығында . Ақпараттық — әдістемелік дайджест. (А.Ә Жайтапова, Г.А Рудик , Е.В Белошниченко, А.С Сатывалдиева – Алматы:ББЖ КБАРИ, 2009,-304)
2. Этнопедагогика народов Казахстана. Сборник научных трудов. (Под редакцей Г.Н Волкова и К.Н Кожахметовой – Алматы: «Алем», 2001,-305с)
3. Ою-өрнектің жасалу жолдары Алматы «Қанағат ЛТД»1993