Көпжасушалы жануарлардың тыныс алуы

Сабақтың тақырыбы: Көпжасушалы жануарлардың тыныс алуы

Сабақтың мақсаты:   а) тынысалудың маңызы, жануарлардың әр түріндегі құрылыс ерекшеліктері, жүйенің  біртіндеп күрделенуі  негізінде оқушылардың

ұғымдарын  кеңейту, білімдерін қалыптастыру.

ә) логикалық ойлауын жетілдіріп, таным –  біліктерінің қалыптасуына тәрбиелеу

б) тынысалу, қоректік заттардың ыдырауы мен синтезінің тынысалуға тәуелділігін салыстыру, есте сақтау қабілеттерін дамыту.

Сабақ түрі:          Ойын элементтерімен дәстүрлі емес сабақ.

Көрнекіліктері: Интерактивті тақта, электрондық оқулық,  карта- схема, тірек-сызбалар, суреттер, оқулық, сәйкестендіру тесті, үлестірме карточкалар, тақта, магнит.

Сабақ барысы:            І. Ұйымдастыру

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру

ІІІ. Жаңа сабақ

ІY. Бекіту (ойын элементтері арқылы)

1. Қорытындылау

YІІ. Үйге тапсырма

ІІ. Үй тапсырмасы: -Кәне, еске түсірейік тіршілікке қандай жағдайлар қажет?

• Энергияны қайдан алады?
• Ал, қоректерді омыртқалылар ағзаға қандай жүйе арқылы сіңіреді?
• Құстардың және балықтардың асқорыту жүйесін тақтаға екі оқушы тірек-сызбаның көмегімен көрсете қойсын.

Құстар                                                            Балықтар

тұмсық                                                                 ауыз

ауыз                                                                       тіл

жұтқыншақ                                                   жұтқыншақ

жемсау                                                           өңеш

өңеш                                                                    қарын

безді қарын                                                      ішек

етті қарын                                                         аналь тесігі

ішек

клоака

-Қосмекенділер және жорғалаушылардың асқорыту жүйесі.

Қосмекенділер                              жорғалаушылар

ауыз (тіл)                                         ауыз (тіл)

жұтқыншақ                                      жұтқыншақ

өңеш                                                 өңеш

қарын                                              қарын

ішек                                                 ішек

клоака                                               клоака

• Сүтқоректілер асқорыту мүшелер жүйесіне қарай бөлінеді?

етпен қ/р                         өсімдіктекті азықпен қ/р

-айырмашылықтарын, қарын бөлімдерін карта –схема арқылы,

түсіндіру, орналастыру.

• «Астың қорытылуы» мағынасы неде?
• Қоршаған ортаның экологиялық жағдайы, қорек сапасы, тазалығы, сіңімділігі, жайылымның, су қоймаларың ластанбауының –жануарлар тіршілігіне әсер.
• Көпжасушалы жануарлардың асқорыту жүйесіндегі бәріне ортақ

белгілер

• Күйіс қайыратындардың асқорыту жүйесіндегі ерекшеліктер
• Тістері туралы не айтуға болады? Құрылысы.

Өсімдіктекті азықпен қоректенетіндер:

а) қарыны   —  4 бөлімді,   (карта –схема арқылы құрау)

1. тазқарын жұмыршаққа өтеді.
2. жалбыршадан ұлтабарға өтеді.

Етпен қоректенетіндер (дәнмен, жәндік)

а) қарыны -1 бөлімді.

ІІІ. Жаңа тақырып.

а) оттегі ағзада қандай қызмет атқарады?

Астың қорытылуы кезінде органикалық заттардың жай заттарға ыдырауы, одан қайтадан ағзаға тән заттардың түзілуі үшін оттегі керек. Ағзада үздіксіз тіршілік процестері жүріп жатады. Бір заттар түзіліп жатса, екінші заттар ыдырап жатады. Түзілгендердің ішінде қажетсіздерді де болады.  Мысалы: СО₂ Ағзаның басым көпшілігі оттегіні сіңіп көмірқышқыл газын шығарады. Бұл құбылыстарды тірі ағзаның тынысалуы деп атайды.

Аэробты –О₂ сіңіріп, СО₂ шығаруы.

Анаэробты –О₂ –сіз тыныс алу.

Ауа құлықта –газ күйінде, суда –еріген оттегі күйінде.

ә) гидрадағы –тынысалу жүйесі

Гидрада тынысалу жүйесі жоқ, ол суда еріген оттегімен дене жабыны арқылы тыныс алады.

б) Шұбалшаңда –қан О₂ тасымалдайды

Көпжасушалылар шұбалшаңнан бастап, оттегіні қанға сіңіреді де, қан арқылы тасымалданады. СО₂ –жасушада түзіліп, сыртқа шығарылады.

в) Ұлуда –мантия (шапанша) қуысы арқылы

Ал ұлуларда тынысалу мүшелері жүйесі бар, тыныс сыңылауы, мантия қуысы, қан тамырлары. Құрлық ұлуы –ауадағы О₂ тоспа (су) ұлу суда еріген О₂ тыныс алады.

Айқұлақта –дененің бүйірінде шапанша қуысында кірпікшелері болады. Үздіксіз қозғалып су ағынын туғызады. Төменгі кіру сифоны арқылы су ішке құйылады. Денені аралап, жоғарғы шығу сифоны арқылы сыртқа шығарылады. Қан газ алмасуға қатысады.

Өрмекші  екі өкпе арқылы, екі демтүтік.

Қоңыздар – екі демтүтіктері екі қапталын бойлай ұсақ тесіктері арқылы тыныс алады. Бұлшықеттері жиырылғанда көмірқышқыл газы сыртқа шығарылады, босаңсығанда ішке оттегі сорылады.

ІY. Бекіту карточкалары, ұпай саны көрсетілген.

Сызықтық биологиялық диктант.

^ -жоқ;                     ‾ иә белгісі.

1. Микроскоп –затты бірнеше есе ұлғайтады.
2. Жануарлардағы ұлпа саны – алтау.
3. Дендрит –ұзын өсінді
4. Тістің сыртқы қабаты –кіреуке деп аталады.
5. Кірпікшелі кебісше –тамыраяқтыларға жатады.
6. Хромосома –ата –ене белгілерін ұрпаққа жеткізуші орнаноид.

‾ ^‾ ‾ ^ ‾

ІY. Бекіту кезеңі (ойын элементтерін пайдалану арқылы)

1. а) сәйкестендіру тесттері арқылы білімімізді бекітейік.

Қай жәндікке тыныс алу жүйесінің қайсысы тән.

1. гидра                   а) өкпе; демтүкті
2. өрмекші                             ә) желбезек (қуысы)
3. тоспа ұлуы (су) б) тері
4. шұбалшаң                            а) тыныс саңылауы    демтүтік
5. өрмекші                                        ә) дене жамылғысы
6. зауза қоңызы б) өкпе қапшығы       демтүкті
7. құрлық ұлуы                                        а) тері жамылғысы
8. айқұлақ                                           ә) шапанша саңылауы
9. ақсұлама                                  б) сифон арқылы

2. Мына қалталардағы үлестірмелік карточкаларда сұрақтар бар. Сыртындағы сандар арқылы балды есептейміз.

30 –Қан –қандай ұлпа?

30 –Қарапайымдылардың құрылысы

30 –Бауыр сөлі

40 –Бұлшықет ұлпасының түрі

40 –Қоректік заттарға не жатады?

40 –Дизентерия амебасының тіршілік формасы

50 –Тірі ағзадағы жүйелерді ата

50 –«Жасуша         Ұлпа        Мүшелер жүйесі» тізбесі туралы.

50 –Кірпікшелі кебісшенің көбею жолдары

3. Ұпай санын есептеу
4. Қорытындылау.
5. Венн диаграммасы арқылы.

Тынысалу жүйесінде қандай ұқсастықтар, айырмашылықтар бар?

шұбалшаң                                                                         ұлу

зауза                                                                 өрмекші

қоңызы

2. Викториналық сұрақтар. Кім жылдам?

— Гидраның сыртқы қабатында қандай жасушалар орналасқан? (тері –

бұлшықет, жүйке, атпа ж/ры)

— Амеба немен қоректенеді? (микроағзалармен)

— Эвгленаның жасыл органоиды. (хлоропластит)

— Сүйек ұлпасы қалай аталады? (дәнекер)

— Жасушаның көбеюге қатысатын органоиды? (ядро)

— Теріні қандай ұлпа түзеді? (эпителий)

— Фотосинтез тәсілімен қоректенетін, біржасушалы (эвглена)

— Митохондрия қызметі (энергия станция)

— Сүтқоректілердің тістері (күрек, азу, сойдақ)

3. Түрлі –түсті карточкаларды суыру арқылы

«М» -жануарлар туралы мақал –мәтелдер,

«Ж»- _____ , ______ жұмбақтар,

«ЖА» — _____ , ______ жаңылпаштар айту

YІ. Оқушыларды сабаққа қатысуларына, алған қалыптасқан білімдеріне

қарай бағалау.

YІІ. Үйге тапсырма:

«Көпжасушалы жәндіктердің тыныс алуы»

Батыс Қазақстан облысы Жаңақала ауданы, Жаңақала ауылы.