Жеті жүйрік

Биология пәнінен ашық сабақтар

Сабақтың тақырыбы: Жеті жүйрік

Мақсаты:

— Өткен тарауларды қайталай отырып, оқушылардың білім деңгейін тексеру

Оқушылардың ой-өрісін дамыта отырып, табандылықпен шешім қабылдауға, оны дәлелдеуге,
биология пәніне деген қызығушылығын арттыра отырып, логикалық ойлау қабілетін жетілдіру,оқушылар арасында бәсекелестікті дамыту.
Дәлдікке, ұқыптылыққа, ұжым намысын жоғары қоюға, еңбекке баулуға, жауапкершілікке және мақсатына жете білуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: сайыс сабақ

Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта, слайдтар, картоп, алма және йод.

Сабақтың барысы:

Мұғалім:

Кел балалар ойнайық

Ойнайықта, ойлайық.

Қандай сұрақ болса да

Шешпей оны қоймайық. деп ортаға

9 сынып оқушыларынан құралған « Сұңқарлар» және «Қырандар » топтарын қошеметтеп ортаға шақырайық .

« Жеті жүйрік» -сын сабақ

Білімдіден мол талап

Жұмбақты шеш, ойна күл

Бүгінгі сын зор талап.

Қымбатты оқушылар ,ұстаздар, көрермендер! Бүгінгі сайысымды «Жеті жүйрік» деп алған себебіміз қазақ халқында жеті саны киелі, қасиетті сан Жеті санына байланысты «жеті қазына, жеті ғашық», жеті қарақшы, жеті жарғы, жеті су, т.б. қасиетті жерлеріміз бен дәстүрлеріміз туралы сендер білесіңдер. Жеті күндік аптаның ішіндегі сәттісі Сәрсенбі күні , жарысқа қатысып отырған оқушыларға сәттілік тілеймін!.

Сайыс сабағымызға екі топтан 7 оқушы қатысып отырса, сайысымыз да 7 бөлімнен тұрады.

Олар: 1. Бәйге 5. Сөзжұмбақ

Полиглот 6. Тест
Ғажайып биология 7. Жорға (капитандар сайысы)
Жүйесін тап

Шеберлікті , білімді ,

Сараптап сіздер көріңіздер.

Әділ-қазы алқасы,

Сіздер әділ баға беріңіздер,

дей келе бүгінгі сайысымызды төрешілерін сайлап алсақ:

Құрметті сайыскерлер! Өз топтарыңызды таныстырып өтсеңіздер…

І – 9 ә кл «Сұңқарлар» Ұраны: «Сұңқардай қыран құс болмас,

Соқтасы қатпай аң болмас»

ІІ- 9ә кл «Қырандар» Ұраны: «Қыран болып самғаймыз,

Қарсы топтан қалмаймыз»

Жарыс заңы ежелден

Жеңімпазды анықтау

Жеңімпаз болу шарты сол

Еңбектену жалықпау

Сәт сапар тілеп бәріңізге

Сайысты біз басталық

Көрсетіп білімдерді

Қалмаңыздар жасқанып, деп

Құрметті сайыскерлер енді ұшқыр ой, көп ақыл, терең біліммен биология пәнінен алған білімдеріңіздің асқақтығын көрсетіңіздер.

І.Кезең — Бәйге

« Бәйге»- Кім жылдам?

Алдарыңызда балалар екі конверт жатыр. Әр топ өздеріне қалағанын таңдап алсын, таңдалған конверттегі 20 сұраққа топ жауап береді, егер жауауп бере алмаса қарсылас топ жауап беруіне болады. дұрыс, жылдам жауап берсе,сол сұраққа 10 ұпай беріледі

А.

Жасушаны зерттейтін ғылым? —Циталогия
Нәсілдік, тұқым қуалаушылық белгіні сақтап, ұрпаққа беруші органоид —хромосома
Шығу тегі атқаратын қызметі ұқсас жасушалар тобы –ұлпа
Мидың орташа салмағы-1300-1500 гр
Ағзаның жұқпалы ауруларға қарсы тұру қасиеті-иммунитет
Жүйке клеткасының қысқа өсіндісі-дендрит
Алғаш жасушаны ашқан ғалым— Р. Гук.
ДНҚ молекуласы қандай нуклеотид тұрады — АТГЦ
Гомологиялық мүшелер- шығуы бір, қызметі әртүрлі
Митозды бөлінуге дайындық кезеңі-интерфаза
Онтогенез дегеніміз не- ағзаның жеке дамуы
І.С.Б. бөлінетін сұйықтық-гормон
Жыныс жасушаларының бөлінуі— мейоз
Эмбриология нені зерттейді- ұрықтық даму
Адамда хромосома саны-46/23
Күрделі органикалық заттардың жай затқа ыдырауы-катаболизм
Сома жасушаларының бөлінуі- митоз
Кенеулі заттардың ағзаға сінуі-ассимиляция
Барлық тірі ағзалардың ең кіші бөлшегі-жасуша
Ең жоғарғы сатыда дамыған примат-адам

Ә.

1.Генетика нені зерттейді?- Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті

2.Вирустарды зерттейтін ғылым? –вирусология

3.1гр май ыдырағанда бөлінетін энергия? – 38,9 кДЖ

4.Ақуыздың мономерін ата? –аминқышқылдары

5.Аналогиялық мүшелер дегеніміз не? – Шығу тегі әртүрлі, атқаратын қызметі бірмүшелер

6.Адамгенетикасының зерттеу әдістері қаншаға бөлінеді, қандай? – 6 генеалогиялық, цитогенетикалық, егіздік, онтогенетикалық, популяциялық, биохимиялық

Аутосома дененіміз не, адамда қанша аутосома бар –гендердің мөлшері, пішіні, орналасуы бірдей болса, 22 аутосома, 1 жұбы жыныстығ ХХ,ХУ
Ген терминін енгізген ғалым — И.Иогансен
Моногибридті шағылыстыру дегеніміз не? – бір белгісі бойынша дараларды шағылыстыру

10.Хромосомалық ауруларды атаңдар – Даун, Клейнфельтер, Шерешевский

11.Мутация дегеніміз не? – ағзаларда мутагендердің әсерінен өткен генетикалық өзгерістер

12 Мәдени орталықтарды ашқан ғалым, орталықтар саны? – Вавилов, өсімдік7; жануар 6

13.Сұрыптау дегеніміз не? – жануарлар қолтұқымын, өсімдік іріктемесін жетілдірумен шұғылданатын ғылым.

Экология ғылымы нені зерттейді? – қоршаған орта мен тірі ағзалардың өзара әсері

15.Макроэволюция бағыттары – ароморфоз, идиоадаптация, дегенерация

16.Эволюция дегеніміз не, Атасы – тірі ағзалардың тарихи дамуның қайталанбайтын үдерісі, Ч.Дарвин

17.Синантроптар қайдан табылды? – Қытай аумағы

18.Мендель қай өсімдікке тәжірибе жасады, қайсы өсімдік доминантты, қайсысы рессесивті – асбұршақ, сары-АА. Жасыл-аа

19.Генеалогиялық әдістер арқылы зерттеу – шежіре, ата тек арқылы зерттеу әдісі

20 Экология ғылымының бөлімдері – аутоэкология, демоэкология, син экология

ІІ кезең Полиглот

“Тіл қаруы сөз, сөз қаруы- ой”

“Тіл ұлттың жаны,халықтың үні”

Сондықтан да қазіргі заман талабына сай оқушыларымыз ,үштұғырлы тіл бағдарламасына сай бірнеше тілді білу керек.

Сондықтанда “Басқа тілдің бәрін біл, өз тіліңді құрметте” деп Қадыр МырзаӘли айтқандай оқушыларға адам, табиғат, білім туралы мақал, жұмбақ айтамында бір сөзін тастап кетемін. Сол сөзді тауып 3 тілде айтқан топқа 30, 2-20,1-10 ұпай беріледі.

Сайысымызға ағылшын пәнінің мұғалімі Сәуле апайымыз қатысып отыр. Ағылшын тіліндегі жауаптарыңыздың дұрыстығын, айтылуына бағасын береді. Ал іске сәт, деп бастаймыз.

Мектеп кеме, білім….(теңіз, море, sea )
Адам көркі шүберек, ағаш көркі…(жапырақ, лист, foliage)
Жалғыз кірпіш қорған болмас,

Жалғыз ағаш …… болмас (орман, лес,forest)

Қыз өссе елдің көркі…… өссе жердің көркі (гүл, цветок, flower)
Біреуге мал қайғы,Біреуге ……қайғы ( жан, душа, joul)
Мақтаның анасы жер,

Атасы -…… (су, вода, water)

Көзің ауырса, ….. тый (қол, рука,hand)
Адамды адам еткен…….(еңбек, труд,Labour)
Құйрығы оң қарыс

Бұл айбатты… (жолбарыс, тигр,liger)

Айбат шегер алыстан,

Аң патшасы …….(арыстан, лев,Lion)

11.Денсаулық – зор ….. (байлық, богатство,riches)

12.Жанды мотор сынбайды

Күні -түні тынбайды

Кейде оның жүрісін

Дәрігерлер тыңдайды. (жүрек, сердце,Heart)

Көрегендер көрші отырып, бірін бірі көрмейді (көз. Глаза. еуаrs)

14.күмбір күмбір қарағым, қартайғанша жарадың (құлақ, ухо, еуеs)

Денсаулық үшін ең қажетті өмір өзегі (ауа, воздух, аir)

16.Үй ішінде 32 батыр, кіргендерді отап, турап жатыр (тіс , зубы, teeth)

ІІІ. Ғажайып биология

+20. Неліктен бауырды ағза зертханасы деп атайды?

0.20 Қан тамырларының жарақаттанған жерін тарылтып,қанның ағуын ұюын қамтамасыз ететін

Сиқырлы сандық

-20 Мына сандықта аса саңызды өсімдік бар. Отаны Оңтүстік Америка. Сабағы, жапырағы, жемісі улы болғандықтан жануарлар сүйіп жемейді. Крахмалды өсімдік. Халқымыз екінші нан деп те атайды.

-30 Тіршілік үшін күрес формалары

0.30 Сиқырлы сандықтағы бұл зат тағамдар арқылы ағзаға енеді. Егер бұл зат ағзаға жеткіліксіз болса , гармон жеткілікті бөлінбей адам ауруға ұшырайды. Аурудың белгілері бездің ұлпалары өсіп, ұлғайып 1 кг жетеді.

Жас балаларда бойы өспей, ақыл-есі кем болып, жыныстық жетілуі тоқталады. Бұл қандай зат?

+30 Бұл өсімдікті жешар кезінде халқымыз иіліп сәлем берген. Емдік қасиеті орта Азияда ертеден белгілі, түйетабандар тұқымдасына жататын жағымсыз иісті, улы өсімдік.

+40 Бұл өсімдік жемісі, жаңа үзілген, кептірілген, дымқылданған түрінде және иіс сулармен, иіс май жасауға қолданылады. Арғы тегі Кавказ, Орта Азия елдері. Бунақденелілер арқылы тозаңданады. Жемісі пайдалы. Қандай өсімдік туралы айтылады?

0.40 Әр тыныс алғанда адамның өкпесі 500 см3 ауа өтеді. Егероқушы 1минутта 18 рет тыныс алса, 45 минутта қанша оттек қабылдайды?

-40 «Тіркес тұқым қуалау» заңын ашқан ғалым және тұқым қуалау теориясының қағидалары?

Жауабы:

Ғажайып биология

+20 Бауыр мүшелердің тіршілігінен пайда болған улы заттарды залалсыздандырады

Тромбоцит

-20 Картоп

-30 Түрішілік, түраралық, абиозды немесе қоршаған орта

+30 Адыраспан

Йод

+40 Алма

0.40 18.500=9000 см3 ауа 45 мин.9000= 405000

-40 Т.Морган. Қағидалары:

Гендер хромосомада түзу орналасады.
Бір хромосомада орналасқан гендер тіркес немесе бірге т.қ. Тіркес топтардың саны гаплоидты хр санына сәйкес келеді

3.Мейозда гомологиялық хромосомалар арасында айқаспа болуы мүмкін.

ІV кезең — Ә

І. Есептер шығару

1.Адамда алты саусақтың болуын доминантты геннің, бессаусақты болуын ресссесивті геннің анықтайтыны белгілі. Алты саусақты ер адам бес саусақты әйелге үйленеді, балаларының барлығы алты саусақты. Егер осы балаларының біреуі бессаусақты қызға үйленіп балалары болса, онда қанша баласы алты саусақты (полидактилиямен) туылады?

2.Әкесінің қан тобы ІV, шешесі ІІ гомозиготалы отбасындағы балалардың қан топтары қандай?

2тапсырма

Биология ғылымының бір саласы оның бөлімдері және ғалым, заңдары туралы толтырыңыз.

Тірек сызбамен жұмыс

ІV кезең — А

І. Есептер шығару

Көк көзді ер адамның әке – шешесі қой көзді. Ол әкесінің көзі көк, шешесі қой көзді қызға үйленеді. Осы отбасында қой көзді ұрпақ дүниеге келеді. Егер қой көзді белгі, көк көзді белгіге қарағанда басым болса,, аталған кісілердің генотипі қандай болады?

2.Қанының тобы І қыз, ІІІ топты жігітке тұрмысқа шықты. Балаларының қан топтары қандай?

2тапсырма

Биология ғылымының бір саласы оның бөлімдері және ғалым, заңдары туралы толтырыңыз.

Тірек сызбамен жұмыс

Есептің жауаптары: -а

№1

белгі	ген	Генотип
Қой көзді	А	АА; Аа
Көк көзді	а	аа

Р: Аа х Аа Р: Аа х аа

Г: А а А а Г: А а а а

Ғ: АА Аа Аа аа Ғ: Аа А а аа аа

Жауабы: ер адамның генатипі- аа, әйелі – Аа, оның баласының генатипі — Аа

№2

белгі	ген	Генотип
І	І о	ІоІо
ІІІ	Ів	ІвІв; ІоІв

Р. ІоІо х ІвІв; Р. ІоІо х ІоІв;

Г Іо Іо Ів Ів Г Іо Іо Іо Ів

Ғ ІоІв ІоІв ІоІв ІоІв Ғ ІоІо ІоІв ІоІо ІоІв

ІІІ ІІІ ІІІ ІІІ І ІІІ І ІІІ

Жауабы: Жігіт гомозиготалы болса бар баласы ІІІ топ, гетерозиготалы болса

2-І; 2-ІІІ топ болады.

Есептің жауаптары: -ә

№1

белгі	ген	Генотип
Алтысаусақты	А	АА; Аа
Бессаусақты	а	аа

Р: АА х аа Р: Аа х аа

Г: А А а а Г: А а а а

Ғ: Аа Аа Аа Аа Ғ Аа Аа аа аа

Жауабы. Бала бессаусақты қызға үйленсе 2- 6; 2- 5 саусақты болып туылады.

белгі	ген	Генотип
Әкесі -ІV	І ав	ІаІв
Шешесі – ІІ	Іа	ІаІа

Р. ІаІв х ІаІа

Г. Іа Ів Іа Іа

Ғ. ІаІа ІаІа ІвІа ІвІа

ІІ ІІ ІV ІV

Жауабы: Балаларының 2- ІІ; 2- ІV

V кезең Тест

Тест -1

1.Қызыл кітаптың міндеттері-

A) Мәдени өсімдіктердің барлық түрін сақтап қалу.
B) Жабайы жануарлардың барлық түрін сақтау.
C) Жабайы өсімдіктердің барлық түрін сақтап қалу.
D) Үй жануарларының барлық түрін сақтап қалу.
E) Республика заңдарына сәйкес сирек түрлерді қорғау.
Ұрықтың гаструла сатысындағы ішкі қабаты:
A) эпителий
B) мезодерма
C) эктодерма
D) эпидермис
E) энтодерма

3.Тіршілік үшін түраралық күрес дегеніміз-

A) Жеке түрлер арасындағы күрес.
B) Бір түрдің арасындағы күрес.
C) Қайшылықпен өтетін күрес.
D) Жеке даралар арасындағы бәсекелестік.
E) Қоршаған ортамен күрес.
ДНҚ тізбегіндегі азотты негіз Аденинге қарама қарсы нуклеотид:
A) цитозин
B) аденин
C) уроцил
D) пуанин
E) тимин

5.Өте ертедегі адамдар қалай аталады

A) синантроптар
B) кроманьондар
C) неандерталдықтар
D) питекантроптар
E) австралопитектер

6.Доминантты гомозиготалы генотип:

A) Вв
B) вв
C) Аа
D) аа
E) АА
Ұрықтың гаструла сатысының сыртқы қабаты:

А) Мезодерма.

B) Эпидермис.
C) Энтодерма.
D) Эктодерма.
E) Эпителий.

8.Адам ағзасының құрылысын, атқаратын қызметін және дамуын зерттейтін ғылым:

A) Экология.
B) Тәнтану.
C) Эмбриология.
D) Гигиена.
E) Физиология.
Түрді латын тілінде қос атпен атауды ғылымға ұсынған ғалым:
A) К.Ф.Рулье.
B) К.Линней.
C) Ч.Дарвин.
D) Т.Шванн.
E) Ж.Б.Ламарк.

10.Биосфераны өзгертетін қуатты фактор —

A) Табиғат.
B) Жануарлар.
C) Микроорганизмдер.
D) Өсімдіктер.
E) Адам.
Ағзалардың төменгі сатыдан жоғарғы сатыларға дейін көтеріліп, құрылыстарының күрделенуі, даралар санының артуы, ареалының кеңеюімен байланысты популяция:
A) Биологиялық прогресс.
B) Конвергенция.
C) Биологиялық регресс.
D) Дивергенция.
E) Идиоадаптация.
1 гр май ыдырағанда бөлінетін энергия:
A) 26 КДЖ
B) 32 КДЖ
C) 38,9 КДЖ
D) 17,8 КДЖ
E) 30 КДЖ
Адамдағы атавизм белгілері-
A) Адам қаңқасындағы құйымшақ.
B) Қалың түктілігі.
C) Соқыр ішек өскіні.
D) Үшінші қабақ.
E) Құлақ қалқаны.

Мейоздық жолмен бөлінетіндер:
A) жыныс жасушалары
B) қуық бұлшық еті, эпителий ұлпасы
C) эмбриондық ұлпалар
D) прокариоттар
E) зақымдалған ұлпалар
Жасуша дегеніміз:
A) Органоид.
B) Ұлпа.
C) Жеміс.
D) Жапырақ.
E) Ағзаның ең кіші бөлшегі.

ТЕСТ -2

1г. көмірсу ыдырағанда бөлінетін энергия:
A) 15,2 кДж
B) 17,6 кДж
C) 0 кДж
D) 38,9 кДж
E) 40 кДж
Ақуыз (нәруыз) синтезі жүретін жасушаның органоиды:
A) Рибосома.
B) Хлороплас.
C) Лизосома.
D) Митохондрия.
E) Хромоплас.
Монголоидты нәсілдердің ең негізгі белгілері:
A) Терісі қоңырқай сарғыш түсті.
B) Қыр мұрынды.
C) Дөңгелек жүзді.
D) Сақалы мен мұрты жақсы жетілген.
E) Шашы қара, бұйра.
Ата-ана белгілер жиынтығының ұрпақтан-ұрпаққа берілу қасиеті:
A) көбею
B) тұқымқуалау
C) даму
D) өзгергіштік
E) тітіркенгіш
. Ағзаның жұмыртқа қабығын жарып шыққаннан кейінгі кезеңі:
A) постэмбриогенез
B) түрленіп даму
C) онтогенез
D) филогенез
E) эмбриогенез
. Көмірсулардың ішіндегі полисахаридтер:
A) глюкоза
B) рибоза
C) дезоксирибоза
D) крахмал
E) фруктоза
Жануарлардың дене пішіні мен түсі қоршаған ортаның заттарымен сәйкес келетін бейімделушілік:
A) Бүркеніш.
B) Жасырынғыш.
C) Қорғаныш (мимикрия).
D) Сақтандырғыш.
E) Айбарланғыш
. Дигибридті будандастырудағы F2 ұрпақта фенотипі төрт түрлі генотипті көрініс береді:
A) 9:3:3:1
B) 1:1
C) 1:2:1
D) 3:2:1
E) 3:1
Өсімдіктердің жаңа іріктемелері мен жануарлардың тұқымдарын жасау, жақсарту, ұсақ ағзалардың штаммаларын алу әдістерін зерттейтін ғылым:
A) Селекция.
B) Цитология.
C) Эмбриология.
D) Экология.
E) Генетика.
. Қысы-жазы адамның дене температурасы:
A) 39º
B) 36,6º
C) 38º
D) 35º
E) 38,5º
. Еуропеоидтық нәсілге жататын түпкілікті тұрғындардың отаны —
A) Еуропа.
B) Африка.
C) Аустралия.
D) Индонезия.
E) Шығыс Азия.
. Жасушадағы бейорганикалық зат:
A) Май.
B) Су.
C) Ақуыз (нәруыз).
D) Нуклеин қышқылдары.
E) Көмірсу.
Зиготадан туғанға дейінгі ұрықтық даму процесі:
A) эмбриогенез
B) онтогенез
C) постэмбриогенез
D) филогенез
E) тікелей даму
Синантроптың қаңқа қалдығы табылған жер —
A) Азия.
B) Пекин.
C) Австралия.
D) Германия.
E) Европа.

Тірі табиғаттағы ғылыми эволюциялық теорияны жасаған:
A) Т.Шванн.
B) К.Линней.
C) Н.И.Вавилов.
D) Ж.Б.Ламарк.
E) Ч.Дарвин.

Жауабы: Тест -1 Тест -2

1-Е 1-В

2-Е 2- А

3-А 3- А

4-Е 4-В

5-Е 5- А

6-Е 6-Д

7-Д 7-С

8-В 8-А

9-В 9-А

10-Е 10-В

11-А 11-А

12-С 12-В

13-В 13-А

14-А 14-В

15-Е 15- Е

Бағалау:

12-15 « 5»

8-11 « 4»

4-7 «3»

0-3 «2»

Сөзжұмбақ

Осы сөзжұмбақты шешкенде жаратылыстану ғылымының бір саласының аты шығады.

Жорға

Жасуша құрлысын құрамын зерттейді- цитология
Жасуша ғылымын енгізген ғалым-Р. Гук
Тірі ағзалардың ең кіші өлшемі-жасуша
Ағзалардың туғаннан өлгенге дейінгі жек дамуы-онтогенез
Жүйелеуді енгізген ғалым-К. Линней
Ұрықтың даму сатылары – бластула, гаструла, нейрула
Органикалық дүниенің даму тарихы- Эволюция
Зоология философиясы еңбегінің авторы: Ж ламарк
Тіршілік күрес түрлері- қорек, жыныс, аумақ
Ағзалардың қоршаған орта жағдайына қалыптасуы-бейімделу
Шығу тегі әртүрлі, атқаратын қызметі ұқсас мүшелер-аналогиялық
Дарақтар санының азаюы, кемуі- регресс
Геологиялық мерзімнің ең ірі бөлігі- заман
Адамның шығу тегі, дамуын зерттейтін ғылым- антролосоциогенез
Питекантроп, синантроп табылған жер-Қытай

Жорға

Жасушалардың атқаратын қызметі ұқсас тобы-Ұлпа

2.Түрлер мен түршелердің пайда болуы-микроэволюция

Тіршілік үшін күрес-Дарвин
Органикалық дүниенің даму тарихы-эволюция
ағзаға тән қасиеттер мен белгілердің ұрпаққа берілуі-т.қ.
Ағзалардың т.қ. қасиеттерінің сыртқы орта жағдайынан өзгеруі- өзгергіштік
Генетика ғылымының атасы-Г Мендель
Эволюция теориясын жасаған ғалым- Дарвин, Ламарк
Жасуша теориясын жасаған ғалым- Шлейден, Шванн
Ағзалардың қарапайымнан күрделіге дамуы-араморфоз
Шығу тегі бір, атқаратын қызметі әртүрлі мүшелер- гомология
Дарақтар санының артуы- прогресс
Мендель заңдары – І,ІІ, ІІІ
Австропитектер табылған жер-Африка

15Нәсілдер қаншаға бөлінеді- З-Е. М.Н.

Құрметті қонақтар, оқушылар! Бүгінгі сайыс сабағымыз осымен өз мәресіне жетті. Сөз кезегін бүгінгі сайысқа төрелік жасаған әділ- қаза алқасына береміз.

Сабағымызға қатысып, тамашалағандарыңызға көп рахмет, қош сау болыңыздар!