«Ақұштап поэзиясын тану» қолданбалы курсы (10-11-сынып)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мусагалиева Райля Қуанышқызы

Батыс Қазақстан облысы

Ақжайық ауданы

Алғабас орта жалпы білім беретін мектебінің мұғалімі

 

«Ақұштап поэзиясын тану»

қолданбалы курсы

(10-11-сынып)

 

                                                        Түсінік хат

Қазіргі қазақ әдебиетінің жыр әлеміндегі дарынды ақындардың ішінде өз ойын, өмір шындығын көркем тілде ақындық биік тұрғыдан шеберлікпен жырға қосып жүрген асқан талантты, көркем сөздің шебері, не жазса да ән әлемімен, өлең өнерімен, жыр тілімен жеткізе жырлайтын Ақұштап Бақтыгереева есімін  ерекше атауға болады. Жүректерді өлеңнің құдіретті жылуымен ертіп, поэзия әлемінің биік шындарын өз еркіне бағындырып жүрген Жайықтың ақ шағаласы, ақын Ақұштап жыр сүйер қауымның, поэзия жанашырларының сүйіктісіне айналды.

Шығармашылық қолтаңбасы ешкімге ұқсамайтын сыршыл ақынның әрбір туындысы бүгінде нақты талдауды, сөз құдіретін танытудағы өзіндік шеберлік өрнегін кеңінен әңгімелеуді, өлең жырларының көркемдік ерекшеліктерін айқындауды керек етеді.

Қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 10-11 сыныбына арналған «Ақұштап поэзиясын тану» курсын оқыту бағдарламасы аптасына 1 сағат қарастырылған. Бағдарламада шығарма жұмысы — 2 сағат бөлінген.

Бағдарлама бірнеше бөліктерден тұрады. Оқу материалдарын тақырыптық  жоспарлауда материалдардың оқытылу тізбегі және тақырыптарды оқытуға бөлетін сағат саны көрсетіледі. Оқу материалдарын жаңа мазмұндағы технологиялар арқылы, соның ішінде ақпараттық технологиялар қолданып өткізуге қолайлы. Атап айтсақ, арнайы әзірленген слайдтармен көрсету,  интерактивті тақта арқылы өткізу тиімді. Поэзияға деген қызығушылықтарын арттыру түрлі деңгейдегі тапсырма-ларды орындау арқылы жүзеге асырылады. Ақын туындыларының  тақырыбы мен идеясын ашу, жанрын, көркемдік құрылысын меңгеру, көркем сөз айшықтарына талдау жасай білу бағытында жұмыстанады. Білім мен біліктілік жүйесін қалыптастырудың тиімділігі өз бетінше білім алу қабілетін дамытуға, поэзияға деген қызығушылығын арттыруға, шығармашылық ізденісті меңгертуге мүмкіндік береді. Мұның өзі оқушылардың болашақта таңдап алатын мамандықтарына бағдарлауды қажет етеді.

Бағдарлама жеке тұлғаның танымдық іс-әрекетін қалыптастыруға бағытталған. Сын тұрғысынан ойлау технологиясының әдістеріне негізделген.

Күтілетін нәтиже

 

  1. Өз ойын көркем тілмен жеткізетін, поэзияны сүйетін, әдебиеттің сырлы әлеміне терең бойлай алатын тұлға қалыптасады.
  2. Көркем сөйлеудің амал-тәсілдерін игереді.
  3. Теориялық білімдерін өмірде қолдана білу біліктерін қалыптастырады.
  4. Білімділік, біліктілік дағдыларын қалыптастыра отырып, ізденімпаз, шығармашыл тұлға қалыптастыру. Оқушылардың шығармашылық және өлең шығара білу қабілетін жетілдіру.

Курстың мақсаты мен міндеті

 

Жүректерді өлеңнің құдіретті жылуымен ертіп, поэзия әлемінің биік шындарын өз еркіне бағындырып жүрген Жайықтың ақ шағаласы, ақын Ақұштап жырларына саяхат жасай отырып, поэзия  сырларын оқушыларға терең меңгерту, әрбір өлеңінің тарихын білу, өлең-жырларынан альбом, жинақтар жасау. Ақын туындыларының  көркемдік-шеберлік өрнектеріне талдау жасау. Ақын шығармаларының алуан түрлі тақырыптарға жазылғаны жайлы түсінігін зерделеу.

Курсқа арналған барлық жоспарлы материалдарды толық игерту, ізденіс жұмыстарына бейімдеу, жұрт алдында өз ойларын толық жеткізуге, сөз мәдениетін сақтауға баулу. Оқушыларды Отанға, елге деген сүйіспеншілік сезімге, ізденімпаздылыққа, адамгершілікке, поэзияға деген құштарлыққа, шешендікке бағыттау.

«Ақұштап  поэзиясын тану» курсын оқыту бағдарламасында көзделген міндеттер:

— ақын поэзиясын тану мәселесі;

— ақын поэзиясының тілі, бейнелілік жүйесі;

— ақынның қаламгерлік ұстанымы;

— туған жер, табиғат, тәрбие, махаббат, әйелдер әлемі, азаматтық әуен – ақын лирикасының басты қайнар көзі.

Әр туындының идеялық-эстетикалық мазмұнын ашу, әр түрлі салыстырулар жасау, сөз бедерлері мен өрнектерін тану, поэзия шумақтарын нақышына келтіре мәнерлеп оқу, жатқа айту, әдеби-танымдық тәсілдерді терең, тиянақты игеру алынған теориялық білімді практикада  пайдалана білудің негізгі шарты болып табылады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

  1. А.Бақтыгереева. «Ақ желең» //Жыр жинағы-Алматы, 1985
  2. А.Бақтыгереева. «Атамекен алдында анттасайық, ағайын!» //  Егемен Қазақстан, 2003.
  3. А.Бақтыгереева. «Өзге емес, өзім айтам өз жайымды» Жалын, 1994 №7,8
  4. А.Бақтыгереева.Жайық қызы // Өлеңдер. Алматы, 1980
  5. А.Бақтыгереева. Ақ шағала // Өлеңдер. Алматы, 1975
  6. А.Бақтыгереева. Ақ Жайықтың  көз жасы // Қазақ әдебиеті, 1993 №3,8
  7. Қ.Мырза Әлі. Өмір керуені және өлең өзені // Ана тілі, 2000.
  8. Қ.Мырза Әлі. «Ақ Жайықты жырлайды жайсаң жүрек» // Ақ Орда, 1992, №2
  9. С.Тұрсынбекұлы. // Орал өңірі, 2004
  10. Орал өңірі, 2009.
  11.  А.Бақтыгереева.«Сүмбіле»// Өлеңдер жинағы-Алматы, 1990

Бағдарламаның әдістемелігі

Сабақтың тақырыбысағОқыту түрлеріӘдістері, техникалы  жабдықПәнаралық байланысПайдаланылатын әдебиеттер
1Ақұштап және қазақ поэзиясы1баяндауслайдар қолдануәдебиет, сөз өнеріӨлеңдер жинағы
2Ақындық өсу жолдары1баяндау, әңгімелеубуклет, бейне таспаәдебиетпен байланысӨлеңдер жинағы
3    Ақын лирикасының тілі мен

ой құдіреті

1түсіндіруинтерактивті тақтаәдебиетпен байланысЖыр жинақтары, Орал өңірі, 2004
4     Ақынның табиғат лирикасы1мәнерлеп оқутоппен жұмысәдебиетпен байланысӨлеңдер жинағы
5     Ақұштап. «Жағдайың қалай,                Жайығым?» өлеңінің

идеясын ашу

1үзінді жаттауслайдәдебиетпен байланысӨлеңдер жинағы
6«Зиялы арна», «Аққулар»    өлеңдерінің тақырыбы

мен идеясын ашу

1жаңа сабақпейзаж, арнайы слайдтарбейнелеу өнері, сөз өнеріЖайық  қызы: Өлеңдер Алматы, Жазушы,1980
7     Махаббат лирикасы  «Анаға сыр», «Сені ойлаймын», «Жайлауда» өлеңдерінің

Та      тақырыбы мен идеясына

тоқталу

2мәнерлеп оқуіздену, электронды жинақтарәдебиетпен байланысӨлеңдер жинағы

Жалын, 1994

 

8     Ақұштап. «Мен Жайығымды

сүю арқылы елімді

жырлауды үйрендім»

1баяндауслайдар қолдануәдебиет, сөз өнеріАқ Жайықты жырлаған жайсаң жүрек, Ақ орда, 1992
9«Жайықта», «Туған ел»

өлеңдерін талдау

2тмсіндіру талдауинтерактивті тақтаәдебиетпен байланыс«Ақ желең» өлеңдер жинағы, Алматы, 1985
10«Жан сыры» өлеңінің  негізгі тақырыбы1жаттауәуен қолдануәдебиетпен байланыс«Ақ желең» өлеңдер жинағы, Алматы, 1985
11«Сіңіліме сыр» өлеңінің

тәрбиелік мазмұнын ашу

1мәнерлеп оқуәуен қолдануәдебиетпен байланыс«Ақ желең» өлеңдер жинағы,  1985
12«Болашақ бойжеткендермен сырласу» өлеңінің идеясы1сырласу сағатысахналық көрінісдрама жанрымен байланысӨлеңдер жинағы
13          Махамбет поэзиясы- ақын

жырларында «Жасқұста,              сонау  сонау нарында», «Әділ туын             қ        қашанда түсірмеген»         өлеңдерінің мазмұны

1мәнерлеп оқуарнайы слайд әзірлеуТарихпен, әдебиетпен байланыс«Сүмбіле» өлеңдер жинағы, Алматы, 1990
14      Шығарма «Ақжайықтың   ақын қызы- Ақұштап»

Талдау, бағалау

2іздену,

бекіту

шығармашы

жұмыс

әдебиетпен байланысӨлеңдер жинағы
15Ақын туындыларының

көркем сөз айшықтары

2теориялы талдауинтерактивт

тақта

әдебиет теориясы байланысөлеңдер жинағы
16      Өлеңдерінің тіл ерекшелігі.

Буын. Ырғақ. Ұйқас.

1өлең

құрылы

сына

топпен

жұмыс

әдебиет теориясы

байланыс

өлеңдер жинағы
17Эпитет. Теңеу.

Метафоралық бейнелер.

2талдау жұмысытоппен

жұмыс

әдебиет теориясы

байланыс

өлеңдер жинағы
18Кейіптеу. Қайталаулар.

Ассонанс. Аллитерация.

2талдау жұмысытоппен

жұмыс

әдебиет теориясы бөлеңдер жинағы
19Ақынның жүрек жарды

ойлары басылым беттерінде

1ой бөлісубасылым

беттері

әдебиетпен, өнерменОрал өңірі, 2002

Жалын, 1994

20«   Атамекен алдында анттасайық, ағайын!», «Ақжайықтың көз жасы» мақалаларының

тақырыбы мен идеясы

1ой бөлісубасылым

беттері

әдебиетпен, өнермен байланысОрал өңірі, 2002

Жалын, 1994

Егеменді Қаз.

2003Қазақ әдебиеті

1993 №3,8

21   Шығарма «Жайық –анам,

Жайық-Елім, Отаным»

Талдау, бағалау

2іздену, бекітушығармашы

жұмыс

әдебиет байланысМақалалары,

басылым беттері

22  Ақұштаптай қызы бар

Жайық бақытты

/ Ш.Қыдырниязова

1мәнерлеп оқу, ой бөлісужеке, топтық

жұмыс

әдебиетпен, өнермен байланысОрал өңірі, 2007
23 Жайықтың ақ шағаласы

/Қ.Мырза Әли

1мәнерлеп оқу, ой бөлісужеке, топтық

жұмыс

әдебиетпен, өнермен байланысАна тілі, 2000

Ақ Орда, 1992, №2

24    Ақұштап әйелдерді емес,

әйелдікті жырлайды

/ Ә.Кекілбаев

1мәнерлеп оқу, ой бөлісужеке, топтық

жұмыс

әдебиетпен, өнермен байланысОрал өңірі, 2007
25           Ақұштап өткір жырларымен

бірге көркемсөзді көбірек

толғап жүрген ақын /С.Тұрғынбекұлы

1мәнерлеп оқу, ой бөлісужеке, топтық

жұмыс

әдебиетпен, өнермен байланысОрал өңірі, 1994
26     Ақын шығармашы

лығынан  өткені қайталау

2бекітуақпараттық технологияәдебиетпен, өнермен байланысАқынның   өлеңдер жинағы, басылым беттері

 

10-11 сыныпқа арналған «Ақұштап поэзиясын тану» курсын оқыту бағдарламасы мұғалімдер үшін әдістемелік көмек ретінде жасалып, ұсынылып отыр. Кәсіби төл журналдың тұрақты оқырманы ретінде сіздерге шығармашылық табыс тілеймін.