Ежелгі түркілер
Мерзімі: Сынып: 5 Пәні:Қазақстан тарихынан әңгімелер
Сабақтың тақырыбы: Ежелгі түркілер
Сабақтың мақсаты:
«Түрік», «қағанат» атауларына түсінік беру, Түрік қағандығының коғамдық құрылысының ерекшелігін ашып көрсету және саяси тарихы мен шаруашылық жағдайы туралы түсінік беру: Түркі дәуірінің тарихы мен мәдениетін қазіргі Қазақстан тарихы мен мәдениетімен байланыстырып, оқушылардың тарихи ойлап, қорытынды шығара білу қабілеттерін, ой-өрісін дамыту.
Сабақтың түрі: Лекция
Әдісі: баяндау
Пәнаралық байланыс: география
Көрнекілік: 1.Түркі дөуірінің картасы.
2.Түркі дәуірінің ескерткіштерінің суреті.
З.Түркі қағандығының шаруашылығын, тұрмысын сипаттайтын суреттер.
Сабақтың барысы: I. Ұйымдастыру кезеңі.
- Үй тапсырмасы.
2-3 окушыға Еділге тарихи тұлға ретінде берген мінездемесін дауыстатып оқытамын. Қалған оқушылар оны тыңдай отырып, өздерінің алып-қосатындары болса қосымша қосады. Одан параграфтың соңындағы қалған сұрақтар бойынша тексеріп шығамын. Осылайша үй тапсырмасын қайталап, оқушылардьщ өткен сабақта алған білімдерін тиянақтағаннан кейін жаңа тақырыпка көшемін.
Жаңа сабақтың жоспары:
- «Түрік» атауы.
- Түріктердің көршілерімен саяси карым-қатынасы.
- Қағандықтың құрылуы.
- Түрік қағандары.
- Қағандық халқының кәсібі.
- Түріктердің рухани мәдениеті.
Б.з-дың I мыңжылдығының орта шенінде Қазакстан даласында ірі этникалық өзгерістер басталды. Бұл дәуірді шартты түрде ежелгі түрік (ежелгі түркі) немесе көне түркі дәуірі деп атаймыз деп, одан әрі ұлы даланың тұрғындары түріктердің шығу тегі туралы аңыздарға тоқталамын. Одан кейін тақтадағы картаның көмегімен түркілердің әр түрлі бағыттағы көршілерін және олармен қарым-қатынасына тоқталамын. Оқушыларға еске сактауға ыңғайлы болуы үшін төмендегі сызбаны пайдаланамыз.
| Ирандықтар | Тунгус-манчьжурлар | Қытайлықтар |
| Түркілер | ||
| Тохар тайпалары |
Түріктер өздері мемлекеттің құру жолында осы тайпалармен бірде достық бірде жаулық қарым-қатынастарда болғандығын сипаттай отырып, Түрік қағандығының құрылып, қуатты мемлекет дәрежесіне көтерілу кезеңдерін түсіндіремін. Осы кезеңде параграфтағы маңызды даталарға ерекше тоқталып, сабақ барысында олардың хронологиялық кестесін құру.
| Маңызды даталар | Болған оқиғалар | |
| Б.з-дың I мыңжылдығынын ортасы | Қазақстан даласындағы ірі этникалык өзгерістер. | |
| 542 жыл | Қытай деректеріндегі алғаш «түрік» атауының кездесуі. | |
| У-ГУ ғасырларда | Орта Азияның тарихында түрік этносының жаңғыруы. | |
| VI р-дың ортасына дейін | Түріктердің жужандарға бағынышты болуы. | |
| 551-555 жылдар | Жужандардың түріктерден жеңіліп, кеп бөлігінің қырылуы. | |
| 551-744 жылдар | Түрік қағандығының өмір сүрген жылдары. | |
| 551 жыл | Бумынның түрік қағандығының негізін салып, қаған атануы. | |
| 552-553 жылдар | Қараеске кағанның билік етуі. | |
| 553-572 жылдар | Мұқан қағанның билік еткен жылдары. | |
| VІ-VІІ ғасырларда | Түріктердің қолдауымен Жетісуда, Жоңғарияда, Шығыс Түркістанда, Оңтүстік Сібірде сауда мекендерінің құрылуы. | |
| VII ғасырдың басында | Азия кеңістігі үлкен аумағының Батыс жөне Шығыс Түркі державала-рының колында болуы. | |
| 714-715 жылдар | Сырдария бойындағы өлкеге арабтардың жорығы. | |
| VІ-ХІІ ғасырдың ортасында | Буддизм, манихейлік, христиандық діндердің түркі тілдес халықтардың арасында кең тарауы. | |
Осылайша оқушы білімін дамыта отырып, кағанат халқының кәсібі, оның қағандык өмірінде алатын орны мен маңызын ашып көрсетемін. Окушылардың эстетикалық дамуын назарда қалдырмау үшін түрік халықтарының діни наным-сенімдері, жазу мәдениеті мен әдебиеті туралы жан-жақты сипаттама беріп, оқушыларды имандылык, адамгершілік сияқты ізгі қасиеттерге тәрбиелеу.
Бекіту сұрақтары:
- Түркі дәуірі немесе көне түркі дәуірі деп қай кезеңді айтамыз?
- Қытай деректері бойынша түріктер кімдердің ұрпақтары деп есептелінеді?
- Ескі сына жазуларда түріктер өздерін қандай атпен жазған?
- Түріктер мен жужандар арасындағы соғыс қай жылдары болды?
- Түрік қағанаты құрамында өмір сүрген халықтарды атаңдар.
- Түрік хандарының сенімді көмекшілері болғандар?
- Түрік қағандығы халқының басым бөлігінің негізгі кәсібі не болды?
- «Татсыз түрік жоқ» деп жазған кім?
- «Құдатғу-білік» еңбегінің авторы кім?
- 714-715 жылдары түркілер кімдермен шайқасты?
Бағалау:
Үйге тапсырма: 21-параграфты оқып, соңындағы сұрақ-тапсырмалар бойынша дайындалып келу.