Абылай хан

Абылай хан

Сабақтың мақсаттары:

Білімділік: Оқушылардың Абылай ханның өмірі мен билік еткен кезеңі тұсындағы ерекшеліктеріне сипаттама беру арқылы, оның тарихта алатын орнын анықтау.

Дамытушылық: Оқушылардың тарихи терминдерді қолдана отырып сөйлеу, салыстыру, өз бетінше ой қорыту қабілеттерін дамыту, оқушылардың бойындағы шығармашылық қабілеттердің дамуына жол ашу.

Тәрбиелік: Елін, жерін сүйюге, Абылайханның тұлғасын дәріптеуге, көненің көзі болып есептелетін мұражай жәдігерлеріне құрметпен қарауға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Оқыту әдісі: Ауызша баяндау, сұрақ-жауап, топтастыру, интерактивті әдістер, жоба құру.

Пәнаралық байланыс: математика, қазақ тілі мен әдебиеті.

Көрнекіліктер: слайд презантациялары, «Абылай хан» бейнематериалы, «XVIII ғасырдағы Қазақстан» картасы, Абылай ханның суреті, нумизматикалық деректер, коллаж.

Дидактикалық материалдар: Сәйкестендіру тесті, семантикалық карта.

Сабақтың барысы

1. Ұйымдастыру – Сәлемдесу, түгендеу.
2. Үй тапсырмасын қайталау. (слайд арқылы)

І топ – «Қазақ билері»

ІІ топ – «Қазақ батырлары»

ІІІ топ – «Қазақ хандары»

3. Жаңа сабақты түсіндіру.

• Дәптерді ашып, күнді жазу, тақырыпты анықтау.
• Сабақтың мақсатын хабарлау.
• Бұрынғы білімдерін анықтау.

Бейне жазба көру — «дегдар «Абылай хан»

Көрген бейнежазбаға байналысты жекелеген оқушылардан 3 негізгі ойды сұрау.

ОҚУЛЫҚПЕН ЖҰМЫС

І топтың тапсырмасы:

ІІ топтың тапсырмасы:

ІІІ топ интерактивті тақтада орындайды.

Абылай хан тек шебер басқарушы, ел билеуші, қолбасшы ғана емес, сондай-ақ күйші де болған. Оның бүгінгі күні бірнеше күйлері белгілі.

Мектебімізде «Өлкетану» мұражайы бірнеше жылдан бері жұмыс атқарып келе жатқанын білесіңдер. Ондағы деректер өзінің құндылығымен ерекше. Солардың бірі нумизматикалық деректер (көрсету). Дана халқымыз өзінің сарабдал саясатымен танылған Абылайын да назардан тыс қалдырмай, 100 теңгелік ақшаға бейнелеген екен. Осы тұста айта кететін тағы бір жаңалық – алдағы уақытта Абылай ханның 300 жылдық мерейтойына орай 500 теңгенің жаңа үлгісінің жобасының жасалуында. Бірақ ол қолданысқа әлі ене қойған жоқ.

Жоба құрастыру (қосымша дерек) – КОЛЛОЖ жасау

Абылай ханның 300 жылдығы

Қазақ елі биыл Абылайханның 300 жылдығын тойлады.  Оның 1771 жылы туылғанан ескерсек, бұл той 2011 жылы тойлануы тиіс еді. Бізге белгісіз себептері бар болар, Абылай тойы биыл тойлануда. Кешігіп болса да, тойланып жатқаны қуантады.

Мемлекет көлеміндегі ең ірі іс-шаралар Көкшетау қаласында өтті. Абылай ханның 50 жыл бойы  ордасы болған сұлу табиғаты бар Бурабай өңірінде Абылай хан алаңы бар. Тарихшы-профессор Әбуов Қадыржанның Бурабай қаласының атын «Абылай» деп атау ұсынысы орынды еді… Бірақ, қала атының өзгеруі туралы ақпарат жоқ.

Тойға елімізден және шетелден 600-ден аса мейман келіп, мерейтой қарсаңында өткізіліп жатқан спорттық сайыстар, театрланған көріністер, ғылыми конференциялар, т.б. қатысып, баба рухына тағзым етті.

Абылай хан қазақ халқының тарих сахнасынан мүлдем жойылып кету қаупі төнген қиын заманда ел биледі. Үш жүздің басын біріктірді. Жоңғарлардың қазақ даласына толассыз шапқыншылығы кезінде 35 жыл бойы күресіп, жерімізді азат етті.

Әрбір қазақ Абылай ханның ҚАЗАҚ ұлтынан шыққан дипломат, даңқты қолбасшы, дана саясаткер, ұлы хан екенін жақсы  біледі. Ұлы хан туралы алғашқы деректер Шоқан Уәлиханов жазбаларынан белгілі.

1771 жылы Абылай хан Орта жүздің ханы болып сайланған соң, көрші Қытайдың Цин империясымен бейбіт қатынас орнатады. Кейін Ресеймен де еларалық қатынасты бекіткен.

Оның сыртқы саяси қатынастары мұнымен шектелген жоқ. Абылай басқа мемлекеттермен, әсіресе Хиуа, Жоңғар хандықтарымен қарым – қатынастары қазақ  жұртының негізгі этносаяси мүддесіне сай жүргізілді.

Абылай ханның ұрпақтары

Абылай өмір бойы ат үстінде жүрсе де, 12 әйел алып, артына 30 ұл, 40 қызын қалдырған. Олардың бәрінің есімдері тарихқа енбеген. Ұлдарының бізге белгілілері:

қарақалпақ бегінің қызы Сайман ханымнан: Уәли, Шыңғыс, Әділ, Есім тарайды.

Қашқар бегінің қызы Бабақ ханымнан: Шеген, Рүстем, Оспан, Сыздық, Әбітай, Әбділдә туады.

Қалмақтан болған Хошу мерген ноянның қызы Топыш ханымнан: Қамбар мен Қасым дүниеге келеді.

Сарғалдақ қожаның қарындасынан: Тоқ, Қосым, Арық; ал

Атығай-Қарауылдың қызы Тоқта ханымнан: Сығай, Тағай, Сүйік, Әли, Құлан, Тоғым дүниеге келеді.

Орыс сұлудан  — Шама;

басқа әйелдерінен: Ғұмыр, Байыр, Жәңгір, Сыпатай туған.

Ресми және тарихи деректерге қарағанда, Абылай ұрпақтарының қазіргі жалпы саны 20 мыңнан асады. Олар Көкшетауда өткен ұлан-асыр тойға шақырылған. Соның бір шоғыры Қытайдан 80 адам болып келіпті.

Шоқанның ата-бабалары атақты сұлтандар әулетіне жатады. Оның арғы бабасы Абылай хан XVII ғасырдағы айбынды қазақ билеушілерінің бірі болды.

Уәлиханов Шот-Аман Ыдырысұлы— сәулетші, Қазақстан Республикасының мемлекеттік елтаңбасының авторы. Шотаман Уәлиханов бірнеше ірі ғимараттардың, 20 монумент пен ескерткіштің авторы. Солардың қатарында: Алматы қаласындағы “Динамо” стадионы, “Универсам” дүкені, Уәлиханов ескерткіші т.б. бар. Оның арғы тегі Қазақ Ордасының Ұлы ханы Абылай.

Абылай халық есінде.

«Абылай хан резиденциясы» — Петропавл қаласында орналасқан Абылай ханның мұражайлық кешені. 2008 ж. 21 тамызда резиденция Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың қатысуымен ашылды. Кешен құрамына

1. Абылай хан үйі
2. Абылай хан кеңсесі
3. Қонақ жайы
4. Монша кіреді.

2004–2006 жылдарға арналған «Мәдени мұра» бағдарламасы аясында 1829 жылы салынған 1982 жылы 26 қаңтарда республикалық маңызы бар тарих ескерткіші ретінде қалпына келтіру жұмыстары жүргізілді.

Абылай хан тарихы мен өмірін 20 жыл бойы зерттеп, «Абылай ханның ақ туы» атты роман жазған жазушы Ұстаз Досмамбет және ақын Саят Қамшыгерге Абылай ханның 300 жылдығына арналған алтын медаль берілді. Хан ұрпағы өкілдері атынан Ақмола облысының әкімдігіне Абылай ханның гипстен жасалған бюсті сыйға тартылды.

Алматы қаласында Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті бар. Әлемнің 16 тілінде мамандар дайындайтын жоғары оқу орнының Кембридж ғылыми қауымдастығының «Білім беру үздігі» атағы бар.

Қызылорда қаласында «Абылай хан» атындағы 11 жылдық тарихы бар колледж орналасқан. Колледждің материалдық базасы бүгінгі күннің талабына сай жабдықталған. Қазір колледж 12 мамандық бойынша мамандар даярлауда.

Абылай хан даңғылы — Алматы қаласындағы орталық көшелердің бірі. Даңғыл қаланың Алмалы және Жетісу аудандарында орналасқан.

Астана қаласындағы Абылай хан даңғылы Кенесары көшесінен басталып, Қарағанды-Астана тасжолына дейін жалғасады. Ол І.Жансүгіров, Қ.Рысқұлбеков, Ғ.Мүсірепов көшелерін қиып өтеді. Ұзындығы — 4995 м.

4. Бекіту кезеңі

Деңгейлік тапсырмалар

5. Қорытындылау.

«Сиқырлы қорапша» ойыны. – Абылай ханға не үшін қажет болды? (заттарды қораптан алып шығып көрсету)

• Қалқан
• Қаламұш пен сиясауыт
• Қанжар
• Тұлпар
• Домбыра
• Бас киім

(Жәдігерлерді қорғау туралы айта кету)

6. Рефлексия. – «5 саусақ»

7. Бағалау.
8. Үйге тапсырма беру.

• 33 оқу, мазмұндау.

Тақырып бойынша 10 сұрақ құрастыру.

Қосымша дерек – Бұқар жырау, Үмбетей, Тәттіқара жырларындағы Абылайхан бейнесі.