Сақтардың тәуелсіздік үшін күресі

6-сынып. Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: §16 Сақтардың тәуелсіздік үшін күресі.

Сабақтың мақсаты:

• Сақтардың жеріне басқа халықтардың шабуылы олардың қажырлы азаттық күресіне себеп болғандығын түсіндіру.
• Оқушылардың ой-өрісін, тіл байлығын дамыту.Белсенділігін арттырып, білімін жетілдіру;
• Жерін, елін қорғаған ержүрек сақ тайпаларының ерлігіне оқушылардың көңілін аудара отырып ,патриоттық сезім қалыптастыру.Ұлтжанды, елін жерін сүйетін, адамгершілік қасиеттерді бойына жинақтаған, батыл, иманды жеке тұлға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас

Әдісі: Сұрақ-жауап, өзіндік ізденіс, салыстыру, топтау, жинақтау.

Көрнекілік: карта , суреттер, сызба,плакат, кубик  т.б.

Сабақтың барысы:  І.Ұйымдастыру кезеңі

• Оқу құралын тексеріп түгелдеу
• Оқушылар зейінін сабаққа аудару

І. Сынып шағын екі топқа бөлінеді. Кубизм әдісі пайдаланылады.Кубиктің алты қыры бар. Кубизм тақырыпты жан-жақты қамтуға мүмкіндік беретін оқыту стратегиясы. Оқушылар кубикті лақтырып қай топқа  баратындығын анықтайды.

ІІ.Ассоциациялық аймақ құру.

Сақ сөзін естігенде ойларыңа не келді?

Тақтаға таза плакат ілінеді, оқушылар айтқанын жазады.

Исседондар                         аргипейлер                                 дайлар

скифтер                                                                                                  абыздар

«Алтын адам»                           САҚ                                   тиграхауда

егіншілер

жауынгерлер            парадарайа                    хаумаварга

ІІІ.  Үй тапсырмасын сұрау: Кубизм.  Кубик  лақтырып  әр қабырғасының тапсырмасын орындайды.

• 1- қабырғасы. Суреттеңіз.Сақ қоғамын
• 2- қабырғасы. Салыстырыңыз.Абыздар мен қарапайым халықты салыстыр
• 3- қабырғасы.Зерттеңіз. Мидиялықтардың өз ұлдарын сақ сарбазының тәрбие беру себебін.
• 4- қабырғасы. Қолданыңыз. Сақ қоғамында өмір сұрген адамдардың үш тобын жаз. (Оқушылар шеңбер ішіне жазады)

• 5- қабырғасы. Бұл туралы ойлағанда көзіңізге не елестейді? «Садақшылардың тартқан жебелері 900 қадамға дейін жетеді….»
• 6-қабырғасы. Қолданыңыз не қарсы шығыңыз. «Егер   сақ жігіті бір қызға үйленгісі келсе, онымен әуелі күш сынасуы керек. Қыз жеңсе, жігіт оның тұтқыны болып есептеліп, оған толық тәуелді болады. Тек жеңген жігіт қана өз билігін жүргізе алады»

IV.Үй тапсырмасын пысықтау.»Венн диараммасы.

V.Мұғалім оқушылардың жауаптарын толықтырып қорытынды жасайды.

VI . Жаңа сабақ:

«Кластер» Оқушылар жаңа тақырыппен таныспай тұрып, осы тақырып жөнінде не білетінін білу. (көк түс)   алғашқы білім.

АМакедонский                        садақшы                                 жауынгер

І Дарий                                                                                                  әйелдерде

садақ  тарта

білді

Шырақ                                       Сақтардың                                    Спаргапис

тәуелсіздік

Спитамен                                   үшін күресі

Кир

«Инсерт» Жаңа сабақты оқушылар берілген мәтіннен (карточка)оқиды.

Жаңа сабақты оқып болғаннан кейін топ бір-бірімен жаңа  алған  ұғымдары жөнінде пікірлеседі. Осыдан кейін әр топ  тпаралық араласып, өз тобындағы мәліметтермен бөліседі де. Іштерінен бір лидері шығып, жаңа тақырып жөнінде мәлімет береді.Осыдан кейін оқушылар кластерді толықтырады.(жасыл сиямен).

1.Карточка.

Ежелгі заман тарихшыларының  деректеріне қарағанда   сақ тайпалары өз атырабындағы мәдениетті елдермен Ассириямен, Мидиямен қарым-қатынас жасап отырған.

Ал көршілес жатқан Парсы мемлекетімен, тіпті соғыс одағын да құрған. Дегенмен де Парсы патшасы Кир  бұл одақты  місе тұтпай сақ-массагеттерді кіріптарлыққа түсіру үшін. Оларға бірнеше рет жаулап алу жорығын жасаған.Рим тарихшысы Помпей Трог Кир бастаған парсы әскерлері б.з.б. 530 жылы сақ жеріне басып кірді.Бұл кезде сақтардың билеушісі Томирис еді. Кир әкерлерімен  Сырдарияға дейін келіп, өз елшілерін Томириске жібереді.Бірақ Томирис «әйел болса да, жаудың шапқыншылығынан қорыққан жоқ» деп жазған.

2. карточка.

Сақ патшайымы Томирис келіссөз жүргізуден бас тартады. Парсы патшасы Кир сақтарға қарсы шабуылға шығады. Өз жерінде соғысуға қолайлы деп есептеп, Томирис парсылардың судан өтуіне әдейі мүмкіндік береді. Кир әскерін өзеннен өткізіп, біршама жер жүргеннен кейін қостарын тікті. Келесі күні ол қулық ойлады ; әдейі қорыққан болып, лагерін тастап, қаша бастаған сыңай танытты. Патшайымның баласы Спаргапис жаудың соңынан қуып, тәжірибесіз жас болғандықтан, торуылға түсіп қалды. Баласының  қайтыс болғанын естіп,Томирис көп әскермен Кирге қарсы аттанады.

3 карточка.

Герадоттың сипаттауынша , «Басында әскерлер садақпен атысады. Садақ оғы біткеннен кейін жекпе-жекке шығып, қылыш және найзамен соғысады. Нәтижесінде массагеттер жеңіп шығады. Парсы жауынгерлерінің көбі қырылып, Кир өлтіріледі».

4 карточка

Кир қайтыс болғаннан кейін 11 жыл өткен соң б.з.б. 519 жылы парсылар сақтарға қарсы қайта шабуыл шасайды. Бұл жорықты  І Дарий патша басқарады. «Мен әскеріммен сақ жеріне жорыққа шықтым» деген  І Дарийдің сөздері Бехистун жазбаларында айтылады. Сақтарды Скунха атты көсем басқарады. Скунха  соғыста жеңіліп, парсы әскері Сырдариядан өтеді.

5 карточка.

Осы соғыстағы таңғажайып оқиғалардың бірін ежелгі грек тарихшысы Полиэн былай деп суреттейді: «Шырақ есімді бір сақ өзінің денесін пышақпен өзі жаралап, парсыларға қашып барып, өзін сақ  көсемдерінен жәбір көрген етіп көрсетеді. Парсы әскерлерін оларға бастап барамын деп алдап, адастырып, сусыз жерге апарады. Парсының шапқыншы әскерлері шөлдеп қырылады. Ақырында Шырақ оларға : «Мен сендерді адастырып, қырғынға ұшыраттым,елімді аман алып қалдым, мен дегеніме жеттім. Енді қолдарыңнан келгендеріңді істей беріңдер» деп, ерлік көрсетіп, парсылардан осылай кек алды». . І Дарий көптеген әскерлерінен айырылып, одан әрі соғыса алмай Персияға қайтуға мәжбүр болды. Шырақ сияқты жауынгердің арқасында сақтар өз тәуелсіздігін сақтап қалды.

6 карточка.

Алайда ұзақ жылғы соғыста сақтардың біраз  жері парсылардың қол астында қалып қойған еді. Олар алым-салық төлеп, парсылармен бірігіп соғысуға өз әскерлерін жіберіп тұрды . Мысалы, б.з.б. 490 жылы Марафон шайқасында парсы әскерінің құрамында гректерге  қарсы сақ жауынгерлері соғысты. Сақтар парсы әскерлерімен қосылып, Египеттегі , Грекиядағы соғыстарға қатысты.

7   Карточка

Б.з.б. 4 ғасырдың 30-жылдары гректер сақ жеріне қауіп төндірді. Александр Македонский (Ескендір Зұлқарнайын)  бастаған грек әскерлері Орта Азияға басып кіріп, Сырдария өңіріне қарай аттанады. «Жеңілмейтін әскер» атанып келген Александрдың қалың қолына сақ тайпалары қарсы тұрып, олардың алға жылжуына кедергі жасаған.

Грек-македон басқыншыларына қарсы күресті Спитамен атты сақ басқарды. Ол македон әскеріне 3 жыл бойы қарсы партизан соғысын жүргізді. Ежелгі грек тарихшысы Арриан қолбасшы Александр Македонскийдің Сырдариядан жүзіп өтіп, сақтарға қалай шабуыл жасағаны туралы жазады. Бұл шабуылдан грек әскеріне қауіп төніп, олар қырғынға ұшырай жаздады. Күннің ыстығы, сақтардың жиі-жиі қолайсыз шабуылдары мен соғысу тактикасы гректерді  әбден әлсіретті.

8 карточка.

Сақтар грек гарнизоны орналасқан  Маракананы- қазіргі Самарқанды қоршауға алды. Македонский көмекке әскер жіберді .Спитамен шегінген сыңай танытты. Гректер «қорқып қашқан көшпелілердің соңынан қуа жөнелгенде, Спитамен кері бұрылып шабуылға шықты. Гректер өзендегі кішкентай аралға  қарай қашты. Бұл жерде скифтер мен Спитаменнің атты әскері оларды қоршауға алды да, садақпен атып, түгел қырып салды»,-деп жазады Арриан. Сақтар Александр Македонскийдің ірі әскери бөлімдерінің бірін осылай талқандады. Кейбір деректерге қарағанда , осы соғыста Александрға сақ сарбазының садағы тиіп, санынан жараланады..

Сөйтіп, Александр Македонскийдің Сырдарияның арғы жағын мекендейтін сақ тайпаларын бағындыру үшін жасаған жорығы сәтсіз аяқталады. Сақтар оның Шығысқа қарай жүретін жолын бөгеп тастады.

VII. Сызбаны толтыру.

Б.з.б. VII-IV ғасырларда                                                   Ассириямен

Сақ тайпаларының

қарым-қатынас                                                                 Мидиямен

жасаған елдері                                                                    Парсылармен

VIII. Мұғалімнің түсіндіруі.

ІХ . Семантикалық карта

Х.» Кім тауып оқиды?».

Жазылған сөзді   2 әріптен қалдыра отырып оқысаң табасың.

Ерлік. Намыс.

 
ХІ. Сабақты бекіту:

Бағалау: өзін-өзі

Үйге тапсырма: §16 тақырыпты оқу. Сүрақтарға жауап беру. Ерлік,Батырлық жайлы    мақал- мәтел дайындап келу.