Үйсіндердің шаруашылығы мен тұрмысы.

Тарих пәнінен ашық сабақтар

Сабақтың тақырыбы: Үйсіндердің шаруашылығы мен тұрмысы.

Сабақтың мақсаты:Қазақстан аумағында б.з.б 3ғасыр мен б.з. 5 ғасырында өмір сүрген үйсін мемлекетінің шаруашылығы мен тұрмысы туралы тереңдете түсіндіру.

Білімділік: Оқушыларға үйсіндердің мал шаруашылығы,егіншілігі,кәсібі,салт-дәстүрлері мендіни нанымдары туралы білімдерін толықтыру.
Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін,сөйлеу мәдениетін дамыту.
Тәрбиелік: Оқушыларды өз халқының тарихын оқып білуге,салт-дәстүрін сақтауға,мәдениетті болуға тәрбиелеу.

Сабақ түрі: Аралас сабақ
Сабақ әдісі: Баяндау,сұрақ-жауап,сызбамен жұмыс.
Сабақ көрнекілігі: Қазақстанның картасы, тірек-сызбалары,слайд.

Сабақ барысы:
I. Ұйымдастыру кезеңі.
а) оқушылардың оқу құралдарын тексеру.
б) сабаққа назарын аударту.

II. Үй тапсырмасы.

1.“Кім жылдам?”

  • Үйсін мәдениеті қай жерде шоғырланған?
  • Сақтардан соң Жетісу жерін кімдер мекендеді?
  • Үйсін атауы қытай жазбаларында қай ғасырдан бастап кездеседі?
  • Үйсіндер шығысында қай елмен шектеседі?
  • Батысында қандай өзендер бар?
  • Үйсіндердің шығу тарихы туралы мәлемет қалдырған кім?
  • Үйсіндер қандай ірі елдермен тең құқықты дәрежеде болған?
  • Үйсін гуньмосы Қытай қаншайымына қай жылы үйленген және қанша мың жылқы қалың мал берген?
  • Мемлект неше аймаққа бөлінген?
  • Астанасы яғни ордасы қалай аталады?
  • Халқы қанша мың болған?
  • Соғыста тұтқынға түскендер ?
  • ”Ат жақты, сары шашты,ақ құбаша “деп жазылған ,қай деректе?
  • Жетісу жеріндегі үйсіндердің хронологиялық шеңбері?

 

2.Сөздікпен жұмыс

  • Тәті —
  • Балдақ —
  • Бек-
  • Гуньмо-
  • Усунго,синго-
    III. Жаңа сабақ жоспары:
    Үйсіндердің шаруашылығы мен тұрмысы
    2. Егіншілік пен
    3. Түрлі кәсіпшілшілігі
    4. Үйсіндердің салт-дәстүрі мен діни нанымдары

IV.Сабақты түсіндіру:

Үйсіндердің шаруашылығы

 

Жетісуда

Мойынқұм                                                                     Балқаш өңірі

 

Шаруашылығы

 

Мал шаруашылығында                                                Егін шаруашылығында

 

 

Қой жылқы ешкі сиыр түйе                                тары    бидай  арпа  дәнді дақыл

 

Қытай жазбаларында

 

Үйсіндер егіншілікпен де,                                  Оты,суы мол жерлерде

бау-бақшамен де айналыспайды                        өмір сүрді делінген.

делінген

 

Ертедегі                  Үйсіндер ағаш еккен

деректер                Қалалар мен елді мекендер салған

бойынша                Суармалы егіншілікпен айналысқан

 

 

 

 

 

 

Тас кетпен                             Қола орақ

 

 

 

Ақтас

қыстауынан

60шаршы метр-150метрге

дейінгі егіс орны                                                              Дәнүккіштер

 

Дәнді дақылдар

 

 

Үйсіндердің үйлері тақтатастан,балшықтан тұрғызылған.Үйлері тау бөтерінде орналасқан.Қысқы үйлері шикі кірпіштен тұрғызылған,тұрақты үйлерде тұрған.Үйлерінің бөлмелері өте көп болған,үйдің дәл ортасында жер ошақ салған,едені балшықтан сыланған екен.

 

 

 

Асыл тастардан моншақтар

 

 

 

 

Бағалы металдардан

сәндік бұйымдар                            Үйсін                        Сақина,сырға

шеберлерінің

қолынанан

 

 

 

Білезік,айна                                            Қапсырмалар

 

 

Үйсіндердің кәсібінде әсіресе ,ыдыс жасау,бешпент тігу,теріден шалбар тігу,аяқ киім жасау ісі өте жақсы дамыған.Үйсіндердің қолөнершілері сүйектен,тастан, ағаштан,қайыннан,былғарыдан түрлі ыдыс-аяқтар жасаған.Сүйектен- жебе ұштары,түймелер,моншақтар жасаған.Тастан-қайрақ,кетпен,келі,диірмен ал,былғарыдан -сұйық тағамға арналған ыдыстар жасаған.Қайыннан- шелек,астау,табақтар жасаған екен.

 

 

Археологиялық

қазба кезінде

 

Шу мен Кеген деген

өзеннің бойынан қалалар                                           Қалалардан бірнеше

табылды.                                                                     тұрмыстық заттар

табылды.

 

 

Үйсін қоғамында

 

 

 

Әйелдер                                                  Ерлер

 

 

Ыдыстарды            Ыдыстарға                      Темір,мыс,               Түрлі қару-

саз балшықтан       мата жабыстыру                 қола                         жарақтар

жасады.                  ісімен айналысты.            балқытты                  жасады .

 

 

Үйсіндерде теңсіздік болған.Бай адамдардың қабірінен бағалы бұйымдар мен ең қымбат киімдер табылған.Ал қарапайым адамдардың қабірінен  тұрмыстағы заттары,еңбек құралдары табылған.

Археологиялық қазба кезінде кіші және үлкен обалар табылды.Үлкен обалардың биіктігі 2 метр,диаметрі 20 метр.Обалардың айналасы кіші- гірім тастармен көмкерілген.Оба топырақ үйіндісімен жабылған.Обаның үстінен қарағанда асты шеңбер тәріздес,ал ортасында қабір шұңқыр орналасқан.Үйсіндердің түсінігінше өлген адам тіріледі деп сенген.Мәйітті шалқасынан жатқызып,басын батысқа қаратып жерлеген.

V.Сабақты бекіту:

 

1.Сәйкесін тап

 

Сүйектен                                         қайрақ,кетпен,келі,диірмен

 

 

Ағаш,қайыннан                             жебе ұштары,моншақтар,түймелер

 

 

Былғарыдан                                   шелек,астау,табақ

 

 

Тастан                                           сұйық тағамға арналған ыдыстар

 

2.“Менен сұрақ-жауап сенен»

 

1.Асыл тастардан шеберлер не жасады?

2.Дәнді -дақылдар,дәнүккіштер қандай қыстаудан табылды?

3.Шеберлер ыдыс жасауда қандай әдіс қолданды?

4.Теріден шалбар тігу ісі үйсіндерде болған ба?

5.Дәнүккіштер неден жасалған?

6.Обалардың айналасы немен жабылған?

7.Қысқы үйлері қандай кірпіштен тұрғызылды?

8.Бай адамдардың қабірінен қандай заттар табылды?

  1. Егін шаруашылығында өсірген:

10.Қытай деректерінде не айтылған?

 

3.Цифрлар сөйлейді:

2

3-4

60

150

 

VI.Үйге тапсырма:Тақырыпты мұқият оқып келу,қосымша мәлеметтер жинастыру.