КУРСТЫҚ ЖҰМЫС Ағылшын – қазақша сөздік құру программасы

Курстық жұмыстың түсіндірмесі:

Сөздік программасының мақсаты бізге түсініксіз ағылшын сөздерді программаға енгізіп аудару.Бұл курстық жұмыстың мақсаты Delphi ортасының программалық мүмкіндіктерін көрсететін программа және теориялық материал дайындау болды.

Тапсырманың берілген күні___________ _______________________________

Жобаның берілген мерзімі____________ _______________________________

Курстық жұмыстың қорғау мерзімі____________________________________

Курстық жобаның жетекшісі__________________________________________

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ…………………………………………………………………………………………….. 3

1.DELPHI ПРОГРАММАЛАУ ОРТАСЫ……………………………………………… 5

1.1Delphi программалау жүйесі…………………………………………………………… 5

1.2Delphi–дің артықшылықтары…………………………………………………………. 5

1.3Өнімнің негізгі сипаттамалары………………………………………………………… 6

1.4Компоненттер………………………………………………………………………………. 10

2.АҒЫЛШЫН – ҚАЗАҚША СӨЗДІК ПРОГРАММАСЫН ҚҰРУ………… 12

2.1Программа жасау әдісі…………………………………………………………………. 12

3.ПРОГРАММАНЫЕНГІЗУ………………………………………………………………. 14

ҚОРЫТЫНДЫ…………………………………………………………………………………. 18

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР КӨЗІ…………………………………………. 20

ҚОСЫМША…………………………………………………………………………………….. 21

КІРІСПЕ

Бастапқыда компьютер болмаған кезде адамдар барлық есептеу, іс-жұмыстары қолмен істеген. Кейін технологияның қарқынды дамуына байланысты көптеген қажетті ақпарат құралдары пайда бола бастады.Осы пайда болған құралдар ішінде әрине өзімізге аса тиімді ақпарат құралы компьютер де бар.Компьютер арқылы ақпаратты сақтауға, өңдеуге, тасымалдауға және де қабылдауға болады.Оның осы тиімді жақтарын пайдалана отырып, біз өзімізге тиісті жұмыстарымызды атқаруға мүмкіндік береді.Дами келе көптеген программалау тілдері пайда бола бастады.

XXI ғасыр елімізде қоғамдық информатикаландыруды — мемлекеттік саясаттың негізгі элементтреінің біріне айналып отыр. Қоғамды информатикаландыру — деп информатиканы елдің экономикалық нығаюын қамтамасыз ететін, ғылыми — техникалық прогресін жеделдетін қоғамдық байлық ретінде жаппай пайдалану және жылдам әрі нақты ақпараттар беруді айтамыз. Қазіргітаңдапайдалануғаарналғанарнайыпрограммалар мен программаларжабдықтарыкөптенсаналады. Сондықтан да осы зерттеудіңөзектілігі ретіндекомпьютерлікпрограммалықтілдердіңішіндетанымал, әріжетілгентүріболыпсаналыпжүргенBorlandDelphi 7 программалықтілініңмүмкіндіктерінпайдалануарқылы: тест программалары, кезөкелгенпәндіүйрететінпрограммалар жәнет.б. программаларатқаруғаболатынынкөрсетіп, ұсыныпотырмын. Delphi -діңбіріншінұсқасы 1994 жылыжарыққашығып ,кейінгіжылдарыоныңбірте -біртекеңейтілген 2, 3, 4, 5, 6-нұсқалары жарықкөрді.Мысалы, 5-нұсқа 1999 жылы, 6-нұсқа 2001 жылдыңмамыр айындажарыққа шықты.5,6-нұсқалардың бір-біріненайырмашылығыжоқдеугеболады, екеуі де Windows32 операциялық жүйесініңнегізіндедайындалған. 2002 жылы Delphi7 жаңартылған программасыжарықкөрген ,Ол Linexоперациялықжүйесініңнегізінде де жұмысістейаладыDelphi7-де интернет үшінқосымшалардыдайындаумүмкіндігі кеңейтілгенжәнеберілгендерқорыменжұмысістеуге ұсынылыпотырылғанкітапқақарастырылмағанкейбірөзгешіліктеренгізілген. Delphi – TurboPascalтілініңдамуынәтижесіндепайдаболғанбағдарламалауортасы.

Әлемдегі миллиондаған программистер Delphi-де жұмыс жасайды және олардың көбісі Delphi-де мәліметтерді өңдеуге және сақтауға арналған программалар құрады. Күнбе-күн коммерциялық және жеке мәліметтерді санамағанда (адам аттары, мекен-жайлар, есепшоттар) визуальды интерфейс көмегімен жұмыс істеу керек болатын көптеген ақпараттар бар: дыбыс файлдары, видео көріністер, WEB – парақшалары және т.б. Осындай көп ақпарат арасында өзімізге керекті мәліметтерді алу үшін, оларды өңдейтін программалар қажет.

Программа құруға ыңғайлы тамаша ортаның бірі – Delphi ортасы таңдап алынды. Оны оқып үйрену , түсіну және логикалыңқ ойлауға өте қарапайым , әрі жеңіл. Delphi программалаудың структуралық тәртібін және программалаудың басқа тілдерге қарағанда жалпы жақсы дамыған. Оның қызықты рекурсивті мүмкіндіктері, сонымен қатар қызықты есептер шығару мүмкіндіктері бар.

Әлемдегі милиондаған программистер Delphi-де жұмыс жасайды және олардың көбісі Delphi-де мәліметтерді өңдеуге және сақтауға араналған программалар құрады. Күнбе-күн коммерциялық және жеке мәліметтерді санамағанда ( адам аттары, мекен-жайлар, есепшоттар) визуальды интерфейс көмегімен жұмыс істеу керек болатын көптеген ақпараттар бар: дыбыс файлдары, видео көріністер, WEB – парақшалары және т.б. бар.

Программа құруға ыңғайлы тамаша ортаның бірі – Delphi ортасы таңдап алынды. Оны оқып үйрену, түсіну және логикалық ойлауға өте қарапайым, әрі жеңіл. Сол себепті мен Delphi-де өз программамды құрастырдым. Delphi програмалаудың структуралық тәртбін және программалаудың басқа тілдерге қарағанда жалпы жақсы дамыған. Оның қызықты рекурсивті мүмкіндіктері, сонымен қатар қызықты есептер шығару мүмкіндіктері бар.

1. DELPHI ПРОГРАММАЛАУ ОРТАСЫ

1.1 Delphi программалау жүйесі

Delphi 7 ортасын жүктегеннен кейін экранда интегралданған программаланған ортасының терезелері пайда болады: негізгі терезе, проектілеу ортасы, код редакторы, дерево объектілер терезесі және объектілер инспекторы.

Экранның жоғарғы бөлігінде негізгі терезе орналасады. Онда құрал-саймандар тақтасы (Standard. View. Debug және Custom) және компоненттер палитрасы орналасады. Негізгі терезе Delphi 7 ортасы жабылмайынша ашық тұрады. Негізгі терезені жабу арқылы Delphi 7 -ны жабамыз.

Тақырыбында қазіргі ашулы тұрған проектінің аты тұрады. Проектіорындалунемесепроектілеурежиміндеашықтұруымүмкін. Проект орындалурежиміндеашықтұрсаонда [Running] сөзіқосылыпжазылады.

Мәзіржолағыпрограмманыбасқарудағы, тестілеугежәнеқұруғакеректікомандалардантұрады.

Құрал-саймандартақтасындағытүймелермәзірдегібелгілібіркомандағасәйкескеледі. МысалыFileменюіндегіOpenкомандасынтаңдасақ та немесеStandardқұрал-саймандартақтасынанOpenкнопкасынбассақ та бірнәтижегеәкеледі.Құралсаймандартақтасындағыпернелеркөмекшітүсіндірмелермен (подсказка) жабдықталған.Егертышқанкурсорынпернеқасынажақындатсақондакөмекшітүсіндірмешығады. Қолданушықұралсаймандартақтасыныңорналасуын, көрініпнемесекөрінбейтұруынCustomizeдиалогтықтерезесіарқылыөзқалауыншаөзгертеаладыжәнеолардытышқан курсоры арқылыжылжытуынаболады. Customizeтерезесіндегіқұрал-саймандартақтасыныңүлгісінентышқанныңоңжақпернесін басу арқылышақырылады.

Компоненттерпалитрасындағыкомпоненттерарқылы программа құрылады. КомпоненттерDelphiпрограммасыныңнегізгіэлементтеріболыптабылады. Оларарқылықолданбалыпрограмманыңқолданушыинтерфейсінқұруғакөмекбереді. ЕңбіріншіDelphi-діжүктегендеStandardпалитрасыашықтұрады. Қолданушыөзқалауынша , компонеттерпалитрасыныңорналасуынреттеугеболады. Осы өзгерістердіңбарлығынPalettePropertiesтерезесіндежүзегеасырылады. Бұлтерезені 2 жолменшақыруғаболады.

Палитраныңкез-келгенжерінентышқанныңоңжақпернесінбасыпPropertiesмәзірінтаңдау.

1.2 Delphi–діңартықшылықтары

қосымшаны өндеу жылдамдығы;
Жасалған қосымшаның өнімділігінің жоғарылығы;
жасалған қосымшаның компьютер ресурстарына төмен қажеттіліктерін талап етуі;
Delphi ортасына жаңа компоненттер мен құрылғыларды қосу арқылы қосымшаның жұмысын арттыру;
Delphi-дің жеке құралдарымен жаңа компонент пен инструмент құрудың мүмкіншілігі;

1.3 Өнімнің негізгі сипаттамалары.

Delphi – бұл бірнеше маңызды технологиялардың комбинациясы:

машина кодына аударатын жоғары өнімді компилятор;
объекті-бағытталған модель компонент;
программалық прототиптерден визуальді ( сонымен қатар жылдам ) қосымшаларды құру;
мәліметтер қорын құру үшін арналған масштабталатын құралдар;

Delphi ортасы көп терезелі жүйе тәрізді .Оны жүктеу үшін:

Пуск/программы/Borland delphi/Delphi командасын қолданамыз. Жүктелгеннен кейін экранда 5 терезе пайда болады:

1.1 сурет. Негізгі терезе(Project1)

Бұл ( 1.1 сурет) Delphi ортасының негізгі терезесі болып бірінші жолда мәзір орналасқан болып және саймандар тақтасы бар: Стандарт, Вид, Откладка, Палитра пользователя, панель компонентов, рабочая область орналасады. Түстер палитрасында болашақ бағдарламаның көрінетін және көрінбейтін компоненттері, көптеген тақырыптық беттер бар. Көрінбейтін компоненттер тек қосымшаға жоба жасап, оны іске қосқанда ғана көрінеді. Басты терезе интеграцияланған орта жұмыс істеп тұрған кездің барлығында ашық болады. Оны жапқанда Delphi жабылып, ондағы барлық терезелер жабылады.

Компоненттер палитрасының 1-ші бетінде қолдануда маңыздылығы үлкен 14 объект орналасқан. Батырмаларсыз, терезелерсіз, тізімсіз т.с.с. ұзақ жұмыс жасау көбінің қолынан келе бермейді. Бұл объектілердің бәрі тышқан мен терезе сияқты Window-тың бөліктері. Әрбір беттегі компоненттердің жиынтығы мен реті конфигурарлы, яғни бар компоненттерге даңа компоненттерді қосуға , олардың реті мен санын өзгертуге болады.

1.2 сурет. Обьектілер инспекторының терезесі (Object inspector)

Бұл (1.2 сурет) терезе объекттілер ағашы. Бұл терезеде формадағы барлық компоненттердін тізімі тұрады. + немесе — белгісі бул компоненттін ішкі класында екінші компоненттің бар екендігін білдіреді. Егер де компоненттін аты ерекшеленген болса онда бұл компонент формада екпінді болғанын анықтайды. Obgect inspector терезесі екі жапсырмада тұрады.

Propertits ( қасиет)
Events (жағдай)

1.3 сурет.Форма конструкторының терезесі(form1)

Терезесі форма конструкторының терезесі болып бұл терезеге негізгі конпоненттер орналасады.Бұл (1.3 сурет) терезе объекттер инспекторы болып, мұнда объекттің негізгі параметрлері енгізіледі. Уақиғалар тізімі жазылады. Мұны View/obgect inspector немесе F1клавиші арқылы экранға шығамыз . Obgect inspector терезесі екі жапсырмада тұрады.

Propertits ( қасиет )
Events (жағдай)

1.4–сурет.Кодтар редакторының терезесі(Unit1.pas)

Терезесі кодтар редакторының терезесі болып табылады. Бұл (1.4 сурет) терезеде формаға қойылған компоненттердің тізімі, компоненттердің уақиғалар тізімі және сол уақиға сәйкес командалар жазылады.

Бір проектімен жұмыс қажеттілігіне қарай экранда басқа да терезелер тұруы мүмкін. Жұмыс жасау барысында негізгі терезеден басқа терезелерді алып тастауға, орын ауыстыруға болады. Көп терезелі болғанмен Delphi-де тек қана бір уақытта жасауға болады.

Delphi-де құрылғының қосымша проекті түрінде жиналған бірнеше элементтерден тұрады. Олар

Проект коды (DPR кеңейтілген мен берген формада сақталады)
Форма сипаттамасы (DFM)
Форма модулі (PAS)
Модулдер (PAS)
Объектілер параметрі (ОРТ)
Ресурстар сипаттамасы

1.5–сурет. Дерево объектілер терезесі(Object TreeView)

Дерево объектілер терезесі(Object TreeView) (1.5 сурет)

Ең қарапайым проектінің өзі көп формадан тұрады. Сондықтан кез-келген проект құру барысында оның барлық элементін сақтайтын каталог ашқан дұрыс.Терезе объекттер инспекторы болып, мұнда объекттің негізгі параметрлері енгізіледі. Уақиғалар тізімі жазылады. Мұны View/obgect inspector немесе F1клавиші арқылы экранға шығамыз.

Негізгі программа төмендегідей құрылымда болады:

Program project1;

Uses Forms,

Unit1 in ‘Unit1. pas’{Form1},

Unit2 in ‘Unit2 . pas’{Form2};

{$R*.RES}

begin

Application. Initialize;

Application. Create Form(TForm1,Form1);

Application.CreateForm(TForm2,Form2);

Application.Run;

End.

Проекті аты проекті файлының атымен сәйкес келеді және дискіге сақталу барысында да ресурстар файлымен проектілер параметрлері файлы да осы атпен аталады. Проект файлының атын өзгерткенде автоматты түрде осы файл аттары өзгереді. Проектіні құру проект файлын компиляциялау барысында орындалады және қосымшаның ехе файл проект атымен аталады.

Проект файлын қарауға және өңдеуге болады. Ол ұшін Progect/view Sourec (проект) (просмотр источника) командасы арқылы ашылады. Формаларды қарау үшін view\Forms…shift+F12. формалар сипаты сақталған файлда форманың өзі мен оның сипаттамасы беріледі. Форма модулінің файлында форма класының сипаты беріледі. Ол форманы қолданғанда автоматты түрде ашады. Қажетті модульді ашу үшін view-Units… немесе ctrl+F12 модульдер файлында кез келген формамен байланыспаған модульдер сақталады. Олар объект pascal тілінде жазылады. Оларды қолдану үшін Uses бөлігінде атты көрсету қажет. Ресурстар файлының проект аты беріледі. Проектіні сақтағанда автоматты түрде құрылады. Delphi-тен ресурстар файлымен жұмыс жасауға арналған графиктік редактор қарастырылған. Бұл Tools\image Editor3.0 командасы арқылы алынады.

Компаненттер пиктограммасы (.DCR)
Расторлық бейнелер (.BMP)
Қосымшалар пиктограммалары (.ICD)
Курсорлар (.CUR)

Проект параметрлер файлында параметрлер мен олардың мәндері текстік редактордың әр түрлі жолында орналастырылады.

Проектіні компиляциялау және орындау.

Проектіні компиляциялау барысында орындалуға дайын файл немесе динамикалық кітапхана (Д44) құрылады. Компиляциялау процесі Progect\complie<проект аты> ctrlF9 командалары арқылы орындалады және мынандай жағдайлар атқарылады. Соңғы рет компиляцияланғаннан кейін мәні өзгерген модульдердің файлдары компиляцияланады. Нәтижесінде әрқайсысы үшін DCU кеңеймесімен анықталған модулге өзгеріс енгізілген болса, онда осы модулге пайдаланылатын модулге қайта компеляцияланады. Барлық модульдер компиляцияланғаннан кейін проект файлы компиляцияанады да қосымша орындалуға дайын файл құрылады. Проектіні Delphi немесе Windows жүйесінде жүктейді. Delphi ортасында проектіні жүктеу үшін Run/ Run немесе F9 тетігі басылады. Егер қосымша жұмыс жасамай қалса, Delphi ортасында Run/ Program Reset немесе Crtl+F12 командалары арқылы тоқтатылады.

1.4 Компоненттер

Query компоненті алыстатылған SQL – серверлерге болмаса жергілікті мәліметтер қорына SQL-сұранысын құру және орындау үшін пайдаланылады.

DBGrid компоненті мәліметтерді жол немесе баған ретінде көрсететін, белгіленген мәліметтерге кестесін туғызу үшін пайдаланылады. Компонент визуальды.

DataSource компоненті — бұл компонент Table немесе Query компоненттері секілді мәліметтер қорымен байланыстыру үшін пайдаланылады.

MainMenu компоненті — бұл компонент формаға негізгі меню құру үшін қолданылады. Басты қасиеті Items арқылы менюге керекті сөздер жазылады. Не болмаса MainMenu компоненттінің үстінен 2 рет шерту арқылы жазуға болады. ShortCut қасиеті клавиатурадан басқаруға мүмкіндік береді.

Panel компоненті — бұл компонент кең ауқымда қолданылады. Бұл компонент бір-бірімен байланысты бірнеше компоненттерді біріктіріп, бір жерде орналастыруға ыңғайлы. Panel компонентіндегі жазуды Caption қасиеті арқылы өзгертуге болады. Bevellnner, BevelOuter, bevelWidth, BorderStyle,BorderWidth қасиеттері арқылы компоненттің жиектерін көркемдеуге болады.

Button компоненті — бұл компонент ең көп қолданылатын компоненттер қатарына жатады. Caption басты қасиеті болып табылады. Басты оқиғасы болып OnClick болып табылады. Осы оқиғаға батырманы басқан кездегі орындалатын операторлар жазылады.

ComboBox компоненті-ListBox және Edit компоненттерінің функциясын біріктіреді. Пайдаланушы текстті енгізуге және тізімнен таңдап алуына болады.

Edit компоненті бір жолды текст енгізу үшін немесе көрсету үшін қолданылады. Тексті енгізіп шығаратын қасиеті Text. BorderStyle қасиеті арқылы компоненттің түрін көркейтуге болады.AutoSelect қасиеті барлық текст автоматты түрде боялатынын анықтайды. SelLength, SelStart және SelText қасиеттері боялған тексттің өзін анықтайды. MaxLength қасиеті енгізілетін тексттің максимальды ұзындығын анықтайды.

Label компоненті формада әртүрлі жазуларды немесе белгілерді көру үшін компоненті қолданылады. Бұл компоненттегі тізімнен пайдаланушы тек бір ғана жолды таңдай алады. Басты қасиеті Items.

ExcelApplication компоненті — бұл компонент Microsoft Excel программасын шақыру үшін қолданылады.

WebBrowser компоненті — бұл компонент htm кеңеймесінде сақталған құжаттарды көрсету үшін арналған.

PopupMenu- жылжымалы менюді құру үшін қолданылады.Бұл тип тышқанның сол жақ батырмасын басқанда пайда болады.

Label- экранда текстің бейнеленуі үшін қолданылады. Егер объектілер инспекторында font қасиетінде екі рет сырт еткізсе, онда таңбаның түсін және шрифтін өзгертуге болады.

Edit- енгізуге арналған Windows-тың стандартты элементі. Ол текстің қысқаша фрагментін бейнелеу үшін қолданылады және қолданушыға программанының орындалу кезінде текстті енгізуге мүмкіндік береді.

Bitbtn- суреті бар батырманы құру үшін арналған. Жүйеде дайые шаблондар жиынтығы бар. Kind қасиетінде батырманың редакциялары беріледі. Кейбір стандартты әрекеттер қосымша программалаусыз реализациялауға болады.

2.АҒЫЛШЫН – ҚАЗАҚША СӨЗДІК ПРОГРАММАСЫН ҚҰРУ

2.1 Программа жасау әдісі

Ағылшын тілі — халықаралық тіл. Ағылшын тілі – бұл халықаралық саясат, сауда, туризм және Ғаламтор тілі. Бұл дүниежүзілік қарым қатынас тілі. Бүгінгі таңда ғаламшардың миллиардтаған тұрғындары ағылшын тілінде сөйлейді. Әлемдегі ең көп тараған, әрі қытай тілінен кейінгі халық саны бойынша ең көп пайдаланатын тіл. Бұл тіл — БҰҰ-ның алты тілінің бірі болып саналады.Ағылшын тілі Ұлыбритания, Америка Құрама Штаттары, Жаңа Зеландия, Аустралия және басқа елдерде ана тілі болып есептеледі. Одан басқа көптеген мемлекеттерде ресми тілі болып саналады. Алты құрлыққа кең тараған бұл тілде қазір 400 млн-нан астам адам сөйлейді.Бұл тіл сонымен қатар Қазақстанда 3 ресми тілдің бірі болып табылады. Ағылшын тілін білу өте маңызды. Қазіргі таңда ағылшын – қазақша сөздік программасы жоқ, бар болғанын өзінде дұрыс емес, мағынасыз аударады. Сондықтан да Қазақстандықтар орысша программаны қолданады, мысалы Сократ программасы. Сол себепті мен ағылшын – қазақша сөздігін Delphi программасында құрастырдым. Сөздік программасының мақсаты бізге түсініксіз ағылшын сөздерді программаға енгізіп аудару. Әзірге мен бастау ретінде сөздікке 84 сөзді енгіздім.Сөздікте берілген немесе керек сөзді енгізіп, аудармасын қарауға болады. Сөздерді қазақшаға аудару үшін ағылшын сөзін жазып аударуға болады.

Блок-схема:

ПРОГРАММАНЫ ЕНГІЗУ

3.1 –сурет. Ағылшын – қазақша сөздігінің басты терзесі

(3.1 сурет)-те ағылшын-қазақша сөдіктің басты терезесі көрсетілген. Бұл терезені мен Main Form, Consis Box, Main Menu, Result Box, Translate Box, XPManifest компоненттері арқылы құрастырдым. Терезенің түсін таңдауға болады, ол үшін Object Inspector терезесінде Color қасиетін қолданамыз, сосын өзімізге ұнайтын түсті таңдап аламыз. Мен көгілдір-күлгін түсті алдым. Сонымен бірге терезенің өлшемдерін өзгертуге болады. Ол үшін Object Inspector терезесінің Height (биіктігі) және Width (ені) қасиеттерін қолданамыз. Өзімізге керекті өлшемдерді қоюға болады. Программаны жүзеге асыру үшін кодтар редакторының терезесіне (Unit1.pas) кодтарды енгіземіз. Сосын оны орындауға жібереміз. Сөйтіп программамыз дайын болады.

3.2– сурет. Ағылшын – қазақша программасының параметрлік терезесі

Бұл терезе (2.1 суреттегі) Меню терезесін басқан кезде пайда болады. Онда барлық ағылшын-қазақша сөздердің қорлары тізбектелген. Өзімізге ыңғайлы болу үшін сөздерді алфавит тәртібімен сұрыптауға болады. Бұл программаның қайда сақталғаның білу үшін Путь до словаря деген мәліметтен көруге болады. Количество слов деген мәліметтен қанша сөздер бар екенін көруге болады. Сөздерді біз жүктей, көрсете, сақтай аламыз.

Қосымша программаларды бейнелермен безендіру қажеттілігі көптеп кездеседі.Бұл графикалық заставкалар болуы мүмкін.Ол құрылған қосымша программаның логотипы болып табылады.

Программаны құрудың бастапқы кезеңінде программа жасаушы тапсырманы шешу әрекеттерін, яғни алгоритімін құрып алуы қажет. Бұл жерде алгоритмді білу маңызды. Алгоритм дегеніміз – бастапқы деректерден нәтижеге дейінгі процестерді анықтайтын нақты түсінік.

Алгоритм төмендегідей үш қасиетті қамтыса, тапсырманы шешудегі қойылымды дұрыс деп бағалауға болады:

Бірмәнділік;
Жалпыламалық;
Нәтижелік.

Алгоритмнің бірмәнділігі деп әрекетті орындау ережелерінің тұтастығын және орындалу тәртібін түсінуге болады.

Алгоритмнің жалпыламалығы – тапсырмалар кластарын шешудегі белгілі бір шекте бастапқы деректердің мәндері өзгерген кезде де программа шешімін табуда кедергінің туындамауы.

Алгоритмнің нәтижелілігі – алгоритмнің алгоритмнің орындалуы барысында анық нәтиже алуға ұмтылушылықпен анықталмақ.

Тапсырманы шешу алгоритімін сөзбен баяндауға да, графиктік түрде блок-сызба көмегімен көрсетуге де болады. Мен ағылшын – қазақша сөздікті 12,13 бетерден көрінетіндей блок — сызба ретінде көрсеттім. Алгоритімді блок – сызба түрінде көрсету кезіңде арнайы символдар қолданылады. Алгоритмді блок – сызба түрінде көрсету программа жасаушыға орындалатын әрекеттердің реттілігін түсінуге мүмкіндік береді. Delphi – де программалау кезінде тапсырманы шешу алгоритмі оқиғаларды өңдеу процедуралары алгоритмдерінің жиынтығын қамтиды. Сұхбаттық терезені құрғаннан кейін және оқиғалады өңдеу алгоритмін қалыптастырып алғаннан кейін бағдарламаны жазуға кірісеміз.

Сөздікті құрғанда процедураның баяндалуы оның тақырыпшасынан және блоктан тұрады. Тақырыпшасында procedure кілттік сөзі жазылады, дөңгелек жақшада қажетті параметрлер (параметрлердің әрқайсысының типтері көрсетіледі) тізімі беріледі. Форматы мынадай:

Procedure ‹Аты› [ ( формалды параметрлер ) ];

Процедурыға қатынас құру үшін процедураны шақыру операторы қолданылады. Мысал ретінде Button1 сын басу оқиғасын өңдеу процедурасын қарастырайық, онда өз кезегінде DecodeDate және ChangeSt. екі процедурасы шақырылады.

Функция баяндалуы оның тақырыпшасынан және блогынан тұрады. Тақырыпшасы кілттік сөзін қамтиды, функция аты беріледі, сондай – ақ, дөңгелек жақшаға алынған формалды параметрлердің міндетті емес тізімі және функция қайтаратын мән беріледі. Форматы мынадай:

Function ‹Аты› [ ( Формалды параметрлер) ]:

‹Нәтиже типі›;

Қайтаратын тип кез келген тип болуы мүмкін (файлдық типтен басқа).

Delphi- бұл алдымен қолдануға негізделетін программалау ортасы. Сондықтан да компоненттер палитрасына жаңа компоненттерді қосуға болады. Жаңа компоненттерді енгізу келесі үш қадамнан тұрады.

ісжүзінде бар компонент типінениелік
жаңаөріс, қасиетжәнеәдістердіанықтау
компоненттірегистрациялау

Осыныңбәрі Install Components менюіарқылыжүзегеасады.

Төменде Delphi-діңқұрамабөліктерікөрсетілген:

Формалардизайнері (Form Designer)

3.3 – сурет. Программаның автор терезесі

Бұл терезе (2.3 сурет) программаның авторы екенін көрсетеді. Оны көру үшін ағылшын-қазақша программаның Меню терезесіндегі бағдарлама командасын бір рет шертеміз. Сөйтіп мен компоненттер палитрасындағы компоненттер арқылы программа құрастырдым. Компоненттер Delphi программасының негізгі элементтері болып табылады. Олар арқылы қолданбалы программаның қолданушы интерфейсін құруға көмек береді. Интерфейс бөлімі interfase сөзінен басталады. Интерфейс (interface) бөлiмi interface кiлттiк сөзiмен басталады да, оған келесi бөлiмдер енгiзiледi: uses – Турбо Паскальда пайдаланатын бөлiм сияқты, оған стандартты модуль атаулары жазылады, бөлiмге пайдаланушы дайындаған модуль атауын кiрiстiрiп қою да мұмкiн. Одан әрi, Delphi дайындаған форма типi сипатталады (онда өрiстер, қасиеттер, компоненттер сипатталып, олардан соң модульде жазылатын процедуралар мен функциялар (программа элементтерi) жарияланады, т.б.).Бұл бөлімде негізгі бағдарламаға немесе басқа модульдерге қатынау мүмкіндігі бар модульдің барлық ауқымды объектілерін жариялау жатыр (типтер, тұрақтылар, айнымалылар және бағыныңқы бағдарлама). Жалпы жазылған бағдарламаны қолданғанда, пайдаланушы адам компьютерге бастапқы деректерді кілтжиынның көмегімен енгізеді, ал компьютер нәтижені экранға, баспа құрылғысына немесе файлға шығарып береді. Шын мәнінде бастапқы деректерді нәтижеге түрлендіру әрекетін компьютер процессоры ( белгілі бір алгоритм арнайы тілде жазылған, оны программа деп атаймыз. Мен өз ағылшын – қазақша сөздік программасын құрастырдым. Оны құрғанда мен осы процестерді орындадым: бағдарламаға қойылатын талапты анықтау, алгоритм әзірлеу, командаларды жазу ( кодтау ), түзету, орындауға жіберу.

ҚОРЫТЫНДЫ

Бұл курстық жұмыстың мақсаты Delphi ортасының программалық мүмкіндіктерін көрсететін программа және теориялық материал дайындау болды. Ізденістерімнің нәтижесінде мен көптеген қызықты жайттарға тап болыдым. Және де көп материалды игеріп қана қоймай, ағылшын сөздерін үйрендім. Жалпы курстық жұмыс мен үшін өте пайдалы болды.

Қазіргі кезде жаңа информациялық технологияның жетістіктері, идеялары қолданбайтын саланы айту қиын. Ғылымның әр саласының есептері программалау тілдерінің көмегімен шешіліп, күрделі құбылыстарды зерттеу мен болжау мүмкіндіктері жаңа деңгейге көтерілді. Программалау технологияларының негізгі бағыттарының бірі – объекті бағытталған программалау тілі. Delphi интегралды ортасы объекті программалау принципіне негізделген. Бұл ортада күрделі қосымшалар, анықтамалық және тестілеу жүйелерін, электрондық оқулықтар, мәліметтер қорын құруға болады.

Қазақстан Республикасында ақпараттандыру процессі басталған кезден бастап-ақ оны қолданудың тиімді жолдары іздестіріле басталды. Басында текст теру, электронды кестемен жұмыс жасау сияқты дайын программалардың көмегіне жүгінсе, қазіргі уақытта әр-түрлі салада өзіне әмбебап бағдарламалар дайындауға көшті. Қазақстанда ағылшын тілін білу маңызды, әсіресе біздің мамандығымыз бұл тілді білуді талап етеді. Мен осыған орай бұл программаны құрастырдым.

Қазіргі жоғарғы оқу орнындағы ақпаратты жүйелер немесе информатика мамандығы бойынша оқып жатырған студенттердің дипломдық жобасының өзі бір саланы автоматтандыруға немесе бір пән бойынша ақпараттандырылған жұмыс орны және тағы да сол сияқты үлкен жобаларды орындауды талап етеді. Бұл орайда менің де дипломдық жұмысымды айта кеткен жөн деп есептеймін.

Ақпараттық технологияларды жұмыс орнында пайдалану өте тиімді екенін сезінген адамдар оны қолданысқа енгізуге үлкен құлшыныс білдіріп отыр. Апталап жасайтын жұмысты компьютер көмегімен жылдам жүзеге асыруға болады. Сол себепті де ақпараттық технологияларды пайдалану өте тиімді.

Электронды мәлмет алмасу көптеген жолға кететін қаражатты үнемдейді. Оған қоса ақпараттың толық және жылдам жетуіне сенімді болуға болады. Есеп беру жүйесінің сол бойда берілуі ақпараттық технологияларға көшуге басқа мүмкіндік қалдырмай отыр.

Себебін айтып жатудың өзі артық фирмалардың ашылу сәтінен бастап-ақ ақпараттық технологиялар бөлменің қайсі бір түпкірінде және көптеген отырып жұмыс жасайтын қызметкердің алдында болады.

Тіпті мектептерде ақпараттық технологиялардың барлық түрі, атап айтар болсақ: компьютер, сканер, принтер, факс және басқа да технологиялармен қамтылған. Бір кездері бір мектепте бір ғана басу машинкасымен көптеген жұмыс орындалағна. Қазір ол заман кетті.

«Қазақстан — 2030» стратегиялық бағдарламасы приоритеттерінің бірі ұлттық білім моделін қалыптастыру тенденциясымен және Казақстан білім жүйесін бүкіл әлемдік білім кеңістігіне кіріктірумен сипатгалатын білім беру саласы болып табылады. Қазір бүкіл әлемде индустриялдық қоғамнан интерактивті қатынас жасауға және оны жүзеге асыратын техникалық мүмкіндіктерді тұрақты түрде дамытып отыра алатын информациялық қоғамға, яғни негізгі рөлді информацияны алу, өңдеу, сақтау, тасымалдау, тарату және пайдалану істерді атқаратын жаңа қоғамға көшу процесі жүріп жатыр. Информациялык. қоғамға ауысу информациялық және коммуникациялық технологияларды дамьггу мен күнделікті тұрмыста пайдалану (конвергенциялау) жолымен, яғни қоғамды ақпараттандыру (информация) істерін дамыту арқылы іске асырылады.

Информациялық қоғамға көшу процесінде информация құндылығы өзгеріп, біздің уақыт, кеңістік және қашықтық ұғымдары туралы да түсінігіміз кеңейіп, осылардың барлығы жаңа мәдениетті — информациялық мәдениеттің тууына себепші болды. Информациялық мәдениетті информациялық процестерді ұйымдастырудағы адамдардың информациялық қарым-қатынасын қанағаттандыру, қабылданған шешімдердің тигізетін әсерін болжап, әлемді біртұтас күйде көрсете алатын информацияны жасау, сақтау, өндеу, тасымалдау, бейнелеу және пайдалану істерін тиімді ұйымдастыру жолындағы жеткен деңгей түрінде қарастыру керек.

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

Виштынецский Е. И., Кривошеев А. О. Вопросы применения информационных технологий в сфере образования и обучения//Информационныетехнологии, 1998, №2 – с. 32-36.
Гофман И.Э., Хомененко А.Д. Delphi 5.-СПб.: БХВ-Санк-Петербург. 2000г.
Грибачев К. “Delphi и Model Driven Architecture” Разработка приложений баз данных – СПб.: Питер, 2004. – 348 с.: ил.
Информационно-поисковая система в системе управления предприятием”, Сборник научных трудов, Ленинград, 1998г.
Кандзюба С.П. Delphi 6. Базы данных приложения: Лекции и упражнения /Кандзюба С.П., Громов В.Н. -М: Диа-Софт. 2001-576с.
Кантарь И.Л.. “Информационно-поисковая система управленческого аппарата”, 1990г.
Кенту Марко. Delphi 5 для профессианалов. СПб.: Питер, 2001-944с:ил-/в пер.
Компьютерная технология обучения:словарь-справочник/Под редакцией В. Ю. Гриценко, А. М. Довгялло, А. Я. Савельева-К.: «Накова думка», 1992
Нұрғалиева Г. Қ. Электрондық оқулықтар – мұғалім мен оқушы арасындағы әрекетттестікті гуманизациялау құралы// «Информатика негіздері» республикалық журналы, №2, 2002.- 2-3 б.
Сливина Н. А., Фомин С. С. Компьютерное учебное пособие «Высшая математика для инженерных специальностей»//КомпьютерПресс.- 1997.- №8.- с.72-77.
Тажигулова А. И. Конструирование электронных учебников//Научно-практический журнал «Информационные технологии в Казахстане», №1, 2000.- С. 42-43.
Томас Коннолли, Каролин Бег, Анна Страган. Базы данных: проектирование, реализация и сопровождение. Теория и практика, 2-е изд.: Пер. с англ.: Уч. Пос: -М.: издательский дом “Вильямс”, 2000г.
Фаронов В.В., Шумаков П.В. Delphi 5. Рукаводство разработчика базы данных –М.: “Нолидж”, 2000г.
Шураков В.В.. “ Информационно-поисковая система для статической обработки данных”, 2008г.

ҚОСЫМША

Кодпрограммасы:

unitDictionary_Unit;

interface

uses

Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,

Dialogs, StdCtrls, Buttons, ExtCtrls, Grids, ValEdit, ComCtrls, XPMan, Menus, IniFiles;

type

TDictionaryForm = class(TForm)

DictionaryBox: TGroupBox;

Dictionary: TValueListEditor;

Save: TBitBtn;

Load: TBitBtn;

Bevel: TBevel;

OpenDialog: TOpenDialog;

SaveDialog: TSaveDialog;

InfoBox: TGroupBox;

FilePath: TLabeledEdit;

DeleteButton: TBitBtn;

Label1: TLabel;

CountOfWords: TPanel;

SortBox: TCheckBox;

WordBox: TGroupBox;

English: TLabeledEdit;

Kazakh: TLabeledEdit;

Add: TBitBtn;

Bevel2: TBevel;

Bevel3: TBevel;

Bevel1: TBevel;

ShowBtn: TBitBtn;

procedureLoadClick(Sender: TObject);

procedureSaveClick(Sender: TObject);

procedureDeleteButtonClick(Sender: TObject);

procedure N6Click(Sender: TObject);

procedure N2Click(Sender: TObject);

procedureOKClick(Sender: TObject);

procedureFormCreate(Sender: TObject);

procedureDictionaryStringsChange(Sender: TObject);

procedureFormClose(Sender: TObject; var Action: TCloseAction);

procedureSortBoxClick(Sender: TObject);

procedureShowBtnClick(Sender: TObject);

private

{ Private declarations }

public

procedure Loading; // программаны жүктеу

procedure Saving; //соңғы программаның күйін сақтау

procedure RefreshDictionaryList; // басты терезе бетінде сөздіктегі сөздерді жаңарту

functionGetSubStr(st:string; expl:string; n:integer):string; // жол астындағысын алу

procedure Expand; // форманы жаю, қатарға жаңа сөздерді қосу

procedure Gather; // форманы орау қатарға жаңа сөздерді қосу

{ Public declarations }

end;

var

DictionaryForm: TDictionaryForm;

Ini: TIniFile;

implementation

usesMainForm_Unit;

{$R *.dfm}

procedureTDictionaryForm.DeleteButtonClick(Sender: TObject);

var

Selected:integer;

begin

Selected:=MessageDlgPos(‘Очиститьпуть?’,mtInformation,[mbOk,mbCancel],0,(DictionaryForm.Left+Trunc(DictionaryForm.Width/2)),(DictionaryForm.Top+Trunc(DictionaryForm.Height/2)));

if Selected=MrOk then FilePath.Text:=»;

end;

procedureTDictionaryForm.DictionaryStringsChange(Sender: TObject);

begin

DictionaryForm.CountOfWords.Caption:=IntToStr(DictionaryForm.Dictionary.Strings.Count); // сөздікте сөздер қорын шығарамыз

RefreshDictionaryList;

end;

procedureTDictionaryForm.FormClose(Sender: TObject; var Action: TCloseAction);

begin

Saving;

end;

procedureTDictionaryForm.FormCreate(Sender: TObject);

begin

Loading;

end;

procedureTDictionaryForm.LoadClick(Sender: TObject);

var

i:integer;

begin

OpenDialog.Execute;

ifFileExists(OpenDialog.FileName) then // егер файл бар болса, онда …

begin

Dictionary.Strings.LoadFromFile(OpenDialog.FileName);

FilePath.Text:=OpenDialog.FileName;

DictionaryForm.CountOfWords.Caption:=IntToStr(DictionaryForm.Dictionary.Strings.Count); // сөздікте сөздер қорын шығарамыз

MainForm.DictionaryList.Items.Clear;

for i:=1 to DictionaryForm.Dictionary.Strings.Count do

MainForm.DictionaryList.Items.Add(DictionaryForm.Dictionary.Cells[0,i]);

// ListBoxнаMainFormағылшын сөздерін сөздіктен алып толтырамыз

end;

procedure TDictionaryForm.N2Click(Sender: TObject);

begin

Expand;

end;

procedure TDictionaryForm.N6Click(Sender: TObject);

begin

DictionaryForm.Close;

end;

procedureTDictionaryForm.OKClick(Sender: TObject);

begin

DictionaryForm.Close;

end;

procedureTDictionaryForm.SaveClick(Sender: TObject);

begin

SaveDialog.Execute;

ifSaveDialog.FileName<>» then // егерфайлсақталса, онда …

begin

Dictionary.Strings.SaveToFile(SaveDialog.FileName+’.txt’);

FilePath.Text:=SaveDialog.FileName+’.txt’;

end;

procedureTDictionaryForm.SortBoxClick(Sender: TObject);

var

MyList:TStringList;

Selected,i:integer;

begin

ifSortBox.Checked=True then

begin

Selected:=MessageDlgPos(‘Сөздерді сұрыптаймыз ба?’,mtInformation,[mbOk,mbCancel],0,(DictionaryForm.Left+Trunc(DictionaryForm.Width/2)),(DictionaryForm.Top+Trunc(DictionaryForm.Height/2)));

if Selected=MrOk then

Begin

MyList:=TStringList.Create;

MyList.Clear;

for i:=1 to Dictionary.Strings.Count do

MyList.Append((Dictionary.Keys[i])+’=’+(Dictionary.Values[(Dictionary.Keys[i])])); // тізімдерді кілт=белгі (ключ=значение) ретінде формалаймыз

MyList.Sorted:=True; // оны сұрыптаймыз

Dictionary.Strings.Clear; // сөздікті келесі толтыратындай етіп тазартамыз

for i := 0 to MyList.Count-1 do // сұрыпталған тізімдерді қайтадан сөздікке қайтарамыз

Dictionary.InsertRow(GetSubStr(MyList.Strings[i],’=’,1),GetSubStr(MyList.Strings[i],’=’,2),true);

RefreshDictionaryList;

End;

end;

procedureTDictionaryForm.ShowBtnClick(Sender: TObject);

begin

Case ShowBtn.Tag of

0: begin

Expand;

ShowBtn.Tag:=1;

Exit;

end;

1: begin

Gather;

ShowBtn.Tag:=0;

Exit;

end;

////////////////// Функция мен процедураны жасау әдісі //////////////////////

functionTDictionaryForm.GetSubStr(st:string; expl:string; n:integer):string; // жол асты функцияны сөздікті сұрыптау үшін алу

Varp,i:integer;

Begin

for i:= 1 to n-1 do

begin

p:=pos(expl,st);

st:=copy(st,p+1,Length(st)-p);

while (pos(expl,st)=1) and (length(st)>0) do delete(st,1,1);

end;

p:=pos(expl,st);

if p<>0 then result:=copy(st,1,p-1)

else result:=st;

end;

procedureTDictionaryForm.RefreshDictionaryList;

var

i:integer;

begin

MainForm.DictionaryList.Items.Clear;

for i := 1 to DictionaryForm.Dictionary.Strings.Count do

MainForm.DictionaryList.Items.Add(DictionaryForm.Dictionary.Cells[0,i]);

// ListBoxнаMainFormағылшын сөздерін сөздіктен алып толтыру

end;

procedureTDictionaryForm.Saving;

var

Path:string;

begin

Path:=FilePath.Text; // Файл жолы

Ini.WriteString(‘Dictionary’,’FilePath’,Path); // файл өрісінің жолы

if (FileExists(Path)) then Dictionary.Strings.SaveToFile(Path) else

if (FilePath.Text<>») then MessageDlg(‘Берілген файл жолы жоқ’+#13+’Сохранитефайлзаново…’,mtWarning,[mbOk],0);

end;

procedureTDictionaryForm.Loading;

var

ReadString:string;

begin

ReadString:=Ini.ReadString(‘Dictionary’,’FilePath’,DictionaryForm.FilePath.Text);

DictionaryForm.FilePath.Text:=ReadString; // файл өрісінің жолы

if (ReadString<>») then DictionaryForm.Dictionary.Strings.LoadFromFile(Ini.ReadString(‘Dictionary’,’FilePath’,DictionaryForm.FilePath.Text)) else MessageDlg(‘Файл табылған жоқ’,mtWarning,[mbOk],0);; // егер файл жолы бос болмаса файлдан сөздікті жүктейміз

DictionaryForm.CountOfWords.Caption:=IntToStr(DictionaryForm.Dictionary.Strings.Count); // сөздікте сөз саны

end;

Procedure TDictionaryForm.Expand; // терезедегі процедурны жаю сөздікке сөздерді толтыру үшін

varA,B:HRgn;

i:integer;

begin

A:=CreateRectRgn(0,0,565,494);

B:=CreateRectRgn(343,141,565,494);

CombineRgn(A,A,B,Rgn_DIFF);

SetWindowRgn(Handle,A,False);

With ShowBtn do

begin

Kind:=bkCancel;

Caption:=’&Жасыру’;

Enabled:=False;

end;

for i := 1 to 37 do

begin

DictionaryForm.Width:=DictionaryForm.Width+6;

Sleep(15);

Application.ProcessMessages;

end;

ShowBtn.Enabled:=True;

DictionaryForm.Repaint;

end;

procedureTDictionaryForm.Gather; // терезедегі процедураны орау сөздікке сөздерді толтыру үшін

var

i:integer;

begin

With ShowBtn do

begin

Kind:=bkOk;

Caption:=’&Көрсету’;

Enabled:=False;

end;

for i := 37 downto 1 do

begin

DictionaryForm.Width:=DictionaryForm.Width-6;

Sleep(15);

Application.ProcessMessages;

end;

ShowBtn.Enabled:=True;

SetWindowRgn(Handle,0,True);

DictionaryForm.Repaint;

end;

Initialization

Ini:=TIniFile.Create(extractfilepath(paramstr(0))+’Settings.ini’

Finalization

Ini.Free;

end.

Ағылшын, жұмыс, курстық, қазақша, құру, программасы, сөздік