Жыныстың генетикалық анықталуы. Жыныспен тіркес тұқым қуалау. Адамның генетикалық әртүрлілігі

Биология пәнінен ашық сабақтар

Сабақтың тақырыбы:     Жыныстың генетикалық анықталуы. Жыныспен тіркес   тұқым қуалау. Адамның  генетикалық  әртүрлілігі

  Сабақтың мақсаты:  

 Білімділігі:           Оқушылардың храмасомаларда гендердің орналасуы туралы   білімдерін қалыптастыруды жалғастыру.Генотиптің

                     біртұтас қалыптасқан    жүйе екендігі туралы білімдерін
тереңдету.   Адам жынысын генетикалық    жолмен анықтау
арқылы жыныспен   тіркесіп тұқым қуалаушылық туралы білім
жүйесін қалыптастыру

Дамытушылығы:   Ойын тез жинақтауға дағдыландыру,белсенділігін арттыру,
пәнге деген   қызығушылығын арттыру .

Тәрбиелілігі:          Бір-бірін тыңдауға, шапшаңдыққа, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың типі:   Хабарлама жаңа білім қалыптастыру.

Сабақтың түрі:   Дәстүрлі емес

Сабақтың әдісі:   Әңгімелесу, тірек- сызба,өзіндік жұмыс т.б.

Сабақтың көрнекілігі:    Инерактивті тақта,электронды оқулық, сурет
бетшелері.

Сабақтың формасы:    сұхбат, топтық жұмыс

Сабақтың пәнаралық байланысы:  медицина,валеология,әдеп.

Сабақтың жүрісі:

  1.          Ұйымдастыру кезеңі.

            Үй тапсырмасын тексеру

 

 

 

 

 

 

.

  1. Сәйкестілігін анықтау, тестілік тапсырма.

                           

                ҰғымдарАнықтамасы, сипаттамасы
1.     Аллельді гендерӘр түрлі аллельді гендер
2.     ГомозиготалыБір түрлі аллельді гендер
3.     ГетерезиготалыҚарама – қарсы белгілерді анықтайтын жұп ген
4.     Гамета тазалығыАта – анадан берілген қасиет
5.     ТұқымқуалаушылықТұқым қуалайтын қасиеттерінің өзгеруі, жаңару
6.     ӨзгергіштікБелгілер араласып кетпей таза сақталуы

(оқушылар тақтаға тірек сызбаның дұрыс жауаптарының сәйкестігін анықтап, көрсетеді)

                                                                                      

  1. «Бөшкеден шыққан бас қатырғылар»

                 Адамдардың генотиптерін анықтаңдар

 

  1. Гомозиготалы қара көзді, сары шашты адам………..
  2. Гетерезиготалы қара көзді, сары шашты адам……..
  3. Көк көзді, гетерезиготалы қара шашты адам………..
  4. Көк көзді, сары шашты адам…………..
  5. Екі жұп белгі бойыншада гетерезиготалы адамның генотипін және фенотипі………..

(оқушылар интерактивті тақтаны пайдаланып, генотиптерін жазады)

 

Жаңа  сабақты  түсіндіру

  1. Гендердің тіркесіп  тұқым  қуалауы

Американ  генетигі Т. Морганның  1910 жылғы  шәкірттерімен  ашқан  заңы.

  1. Жыныстың хромосалық  анықталуы.
  2. Жыныс пен тіркес  тұқым қуалау.
  3. Адамның генетикалық әртүрлілігі
  4. Денсаулықтың генетикалық  негіздері.
  5. Адамның генеиткалық  денсаулығына  ортаның  әсері
  6. Адамның генетикалық  аурулары     

 

 

 

 

  1. Тіркесіп тұқым қуалау заңын Т.Морган 1910ж ашты.

 

P  ♀ AA BB  x  ♂ aa bb

Г       АB                аb

F1        AaBb

Біркелкі сұр  денелі жетілген қанатты шыбындар.

 

Белгі: сұр денелі Аа

Жетілген, қанатты Вb

Қара денелі аа

Жетілмеген қанатты bb

 

P  ♀ Aa Bb  x  ♂ aa bb

Г     АВ, Аb        ab

aB, ab

F2    AaBb           aabb

50%            50%

Қара денелі      Қара денелі

жетілген          жетілмеген

қанатты            қанатты

 

Тіркесу топтарының саны сол оргнизм түріне тән жұп хромосомалардың санына сәйкес келеді.

Мысалы:

—  8х = 4х         4 тіркесу тобы бар

 

— 14х = 7x       7 тіркесу тобы бар

 

 

46х = 23x        23 тіркесу тобы бар

 

Бір хромасомада орналасқан гендердің бірлесіп тұқым қуалауы гендердің тіркесуі немесе тіркес тұқым қуалау деп атайды.

  1. Жыныстың хромосалық  анықталуы.
Хромосама

 

 

 

Жыныс хромосомасы
Аутосомдық

 

                                              

 

 

Мысалы: дрозофила шыбынында 8 хромосома  

 

  4 жұп

 

                                                      3 жұп       1жұп

                                                   аутосом      жыныс

 

                               Жыныстық анықталу сызбанұсқасы

 

P:      ♀44A + XX                             ♂44A + XY

 

22A + X          22A + X               22A + X          22A + Y

 

 

♂44A + XX                            ♀44A + XY

                            

 

 

  1. Адамның генетикалық әртүрлілігі

 

                Генетикалық әртүрлілік деп бір түр ішіндегі даралардың генотиптік тұрғыдан көп түрлілігін айтады.

                                           Адамдағы әртүрлілік 

 

                         мұрын                                            шаш

                                             құлақ   бет   тері

 

 

         

  1. Десаулықтың генетикалық негіздері

Соңғы дерек бойынша жер шарында 7 млрд адамның 10млннан астамы түрлі тұқым қуалайтын ауруға ұшыраған, ал тұқым қуалайтын саны 5мыңнан асады.

 

 

    Сыртқы орта әсерінен қалыптасатын ауруларға

 

                                                                                           Асқазанмен

Жүректің                    эссенциалды           тыныс              ұлтабардағы

ишемиялық                 гепертония            демікпесі           жара 

ауруы

 

Мұның барлығы қосымша тұқым қулайтын аурулардың жарыққа шығуына себепші. Орта факторлары жағымсыз қолайсыз болса геннің жұмысы бұзылады. Қазіргі кездегі өнеркәсіптің ірі завод фабрикалардан шығарылатын улы газдар топырақты, суды  ауаны ластауда. ХХ ғасырдағы түрлі мемлекеттердегі атом бомбалары сынағы ( Хиросима, Нагасаки) ядролық жарылыс (Чернобыль) , сондай – ақ Семей полигоны барысында радияциялық апаттардың салдарынан радиоактивті заттар көп жинақталып қорек арқылы тірі организмге өтті. Мұның салдары қатерлі ісік, ақ қандылық көптеген тұқым қуалаушылық ауруларға себепші болды.

 

  1. Адамның генетикалық аурулары

                                    Тұқым қуалайтын аурулар  

 

    Гендік аурулар                                                    Хромосомалық аурулар

 

*Брахидактилия –                                                       *Клайнфельтер                            

қысқасаусақты                                                             синдромы

*Полидактилия-                                                         *Шерешевский

алтысаусақтық                                                        Тернер синдромы

*Ахондроплазия-                                                        *Даун синдромы

ергежейлік

*Сүйектің

омырылғыштығы

 

 

 

Топтық  жұмыс.  

 

Сынып  3 топқа  бөлінеді:

І топ – Мендель

ІІ топ – Морган

ІІІ  топ – Пеннет

Әр  топ  өз  тапсырмасын  постер  бойынша  қорғайды.

 

І топтың тапсырмасы. 

 

Гендердің  тіркесіп  тұқым  қуалауы

Жыныстың  хромосалық  анықталуы.

 

    ІІ топтың тапсырмасы.

 

Жыныс пен  тіркес  тұқым қуалау.

Адамның генетикалық әртүрлілігі

 

    ІІІ топтың тапсырмасы.

 

Денсаулықтың  генетикалық  негіздері.

Адамның  генеиткалық  денсаулығына  ортаның  әсері

Адамның  генетикалық  аурулары

 

Сергіту сәті.

Жаңа  сабақты  қорыту. Қарапайым  генетикалық есептер шығару.

Бағалау.

Үй тапсырмасын беру.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Топтық  жұмыс.   

Сынып  3 топқа  бөлінеді:

І топ – Мендель

ІІ топ – Морган

ІІІ  топ – Пеннет

Әр  топ  өз  тапсырмасын  постер  бойынша  қорғайды.

 

І топтың тапсырмасы. 

Гендердің  тіркесіп  тұқым  қуалауы

Жыныстың  хромосалық  анықталуы.

 

    ІІ топтың тапсырмасы.

Жыныс пен  тіркес  тұқым қуалау.

Адамның генетикалық әртүрлілігі

 

    ІІІ топтың тапсырмасы.

Денсаулықтың  генетикалық  негіздері.

Адамның  генеиткалық  денсаулығына  ортаның  әсері

Адамның  генетикалық  аурулары

 

Сергіту сәті.

Жаңа  сабақты  қорыту. Қарапайым  генетикалық есептер шығару.

Бағалау.

Үй тапсырмасын беру.