Генетиканың даму тарихы

Сабақтың тақырыбы:§ 36 Генетиканың даму тарихы.

Білімдігі:

Генетика ілімінің даму тарихын талдай түсіндіре отырып,

білім   алушыларға генетика биология ғылымдарының

басқа салалары арасында маңызды ғылым екенін оқыту.

Дамытушылығы:

Генетика ілімінің дамып- жетілуіне үлес қосқан ғалымдардың

еңбектерін оқып-үйренуді дамыту.

Тәрбиелігі:

Ақпарат құралдары арқылы жаңа инавациялық әдістерді пайдалана

отырып білім алушылардың шығармашылығын дамыта оқытуға

тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Жаңа білімді меңгерту

Өткізу әдісі:саралап-деңгейлеп оқыту.

Көрнекілігі: интерактивті тақта, тірек –сызбалар, электронды оқулық,тест

Пайдаланған әдебиеттер: Жалпы биология Т.Қасымбаева,К.Мұхамбетжанов,

Жалпы биология  Н.Асанов,А.Соловьева

Ұйымдастыру бөлімі:

Оқушылардың сабаққа қатысын түгендеу.

Сынып оқушыларын топқа бөліп, топ жетекшілерін тағайындау.

Жоспары:

1. Қайталау оқу анасы.( үй тапсырмасы)
2. Психологиялық икем «Кім шапшаң?»
3. Сызбалар сыры.( тірек –сызба)

мәтінге талдау жасау.

4. «Білгенге маржан» (ақпараттық құралдардан алынған

материалдардан оқушы шығармашылығы)

5. Кері байланыс (деңгейлік тапсырмалар)
6. «Әлі де білгім келеді»(үйге тапсырма)
7. «Ашық журнал» (бағалау бетшесі)
8. Қорытынды.

Сабақтың барысы:

Үй тапсырмасы: «Қайталау оқу анасы»

1.Жасушалардың қандай бөліну типтерін білесіз?

(митоз,амитоз,мейоз)

2.Митоз деген не?

(бір аналық жасушадан 2 еншілес жасуша түзіліп, ондағы

хромосомалар жиыны өзгермей жасушалардың бөліну жолы,

яғни дене жасушаларының бөлінуі)

3.Мейоз деген не?

(жасушаның бөліну жолы, мұнда бір аналық жасушадан

хромосома жиынтығы 2 есеге кеміген, яғни жыныс

жасушаларының   түзілуі)

4. Табиғатта кең тараған көбеюдің екі түрін атаңыз?

(жынысты, жыныссыз)

Психологиялық икем:

Кестеде 10 сөз берелген, осы сөздерді есте сақтап қайталап айтуыңыз  керек.

Берілген сөздерді қатыстыра отырып бір сөйлем құрастырыңыз.

«Кім шапшаң?»

Жаңа сабақ:

• 36 Гнетиканың даму тарихы.

Генетика

Тұқымқуалаушылық                            Өзгергіштік

Гнетика  ілімін зерттеген ғалымдар

Ежелгі          Димокрит                                   ХІХ ғасырда    У.Бетсон

дәуірде         Гиппократ                                                            Ч.Дарвин

Плотон                                                               А.Вейсман

Аристотель                                                           В.Иогенсен

Т.Морган

Гнетиканың даму тарихы

І – ІІ кезең                                       ІІІ- кезең

Класикалық генетика                  Молекулалық генетика

• (1953- қазіргі кезең)

Химия      Физика      Математика     Кибернетика

Электронды микроскоп

Қазақстандық ғалымдар

өсімдіктердің       К.Мыңбаев                       жануарлар        А. Ғаббасов

жаңа сорттарын     Ә.Е.Есенжолов              селекциясын       А.Е. Жандеркин

шығарған             Ә.Е.Еламанов              шығарған             Г. Биляшов

Н.М.Удольская

«Білгенге маржан» оқушылар шығармашылығы:

Уақитова Салтанат «Н.И.Вавиловтың өмір тарихы»

Едігеева Қарлыға  «Г.Мендельдің генетика іліміндегі жаңалықтары»

Маңғыстауова Райхан «Мутация ілімі»

«Кері байланыс»-деңгейлік тапсырмалар

І деңгей   (5-ұпай)

1.Генетика ғылымы нені зерттейді?

А- жасуша ілімін

В-ұсақ денелерді

С-табиғатты

Д- тұқымқуалаушылық пен өзгергіштікті

Е- жер қыртысын

2. 1906жылы генетика терминін ғылымға енгізген кім?

А- У.Бетсон

В- Т.Морган

С- ДЖ.Уотсон

Д-О.Эври

Е- Ф.Крик

3.1909 жылы дат биологы В.Иогенсен биологияға қандай термин енгізді?

А-зигота

В-ген

С-гамета

Д-даминантты

Е-рецессивті

4.Тұқымқуалаушылықтың материалдық негізі не?

А-амин қышқылдары

В-негіздер

С-ДНҚ

Д-көмірсулар

Е-РНҚ

5. «Өсімдік будандарымен жүргізілген тәжірибелер» еңбегінің авторы кім?

А- Н.И.Вавилов

В-А.Вейсман

С-Де. Фриз

Д-Т.Морган

Е-Г.Мендель

ІІ деңгей

«Шаңырақ» сұрақ-жауап

1.Грекшеден аударғанда «dehesis»- шығу тегі сөзінің анықтамасы

(генетика)

2.Де Фриз ашқан теорияның атауы

(мутация)

3.Организмдердің ішкі және сыртқы белгілерінің жиынтығы

(фенотип)

4.Геннің қайта қалпына келуі  (репарация)

ІІІ деңгей

1-тапсырма «1-ұпай»

Генетика саласының дамуында халық санасында ұрпақтың сау болуы деген ұғым қалыптасты, осыған орай : «қан тазалығы», «жеті ата» ұғымдарының бүгінгі тақырыпқа сәйкестігі бар ма?

2-тапсырма «2-ұпай»

Сәйкестендіру тестісі:

• Ұрпақтардың ата-аналарына сәйкес болуы.
• Ата-анадан тарайтын ұрпақтарда айырмашылықтардың болуы.
• «Мүлгіген жағдайда» болып,бірнеше ұрпақтан кейін білінетін белгі.
• Г.Мендель ашқан заңның дұрыстығы дәлелденген жыл.
• Т.Морганның алғашқы ашқан теориясының атауы.
• Генетиканың даму тарихындағы кезеңдер саны.

А-геммулалар

Б-үш

В-өзгергіштік

С-тұқымқуалаушылық

Д-1900

Е-хромосома

«Әлі білгім келеді» Үйге тапсырмасы § 36

«Г.Мендельеңбегіне» реферат жазу

«Ашық журнал» бағалау бетшесі:12-ұпай «5»

9-11ұпай «4»

5-8 ұпай «3»

1-4 ұпай «2»

Деңгейлік тапсырма

І тарау.Жерде тіршіліктің пайда болуы.

• 2 Тіршілік.Тірі ағзалардың негізгі жаратылу деңгейлері.

Тест тапсырмалары

1. «Тіршілік дегеніміз – нәруыздың денеделердің өмір сүру жолы» деген анықтаманы ұсынған ғалым.

А- И. Н Вавилов

В- Ч. Дарвин

С-Ф. Энгельс

Д. Дж. Ламарк

Е. Аристотель

2. Тіршіліктің жаратылу деңгейлері

А-6

В-2

С-5

Д-3

Е-4

3. Жасушалық деңгей

А-зат алмасу

В-көбею, даму сатысы

С-ұлпа, мүше түзілуі

Д-бір жасуша ағзаның дамуы

Е-жоғары биологиялық жүйенің қалыптасуы

4. Ағзалық дкңгейді қандай ғылым саласы зерттейді.

А-генетика

В-физика

С-цитология

Д-гистология

Е-физиология, морфология

5. Барлық биогеоценоздар жиынтығы

А-молекулалық

В-жасушалық

С-ағзалық

Д-биосфералық

Е-популяциялық

ІІ-деңгей

1. Биологиялық жүйелердің өлі табиғаттан айырмашылығы неде?
2. Тіршіліктің негізгі жараиылым деңгейлерін атаңдар.
3. Қандай деңгей ең жоғарғы болып есептелінеді?
4. Молекулалық деңгейде жасуша қандай қызмет атқарады?

ІІІ-деңгей

1. тапсырма 5 ұпай

Құрылысы, шығу тегі және атқаратын қызметі ұқсас (жасушалар) ұлпалар мен мүшелер түзетін деңгей …………………………………. деңгей деп аталады.

2-тапсырма: Суреттің сәйкес жауабын стрелькамен жалғастыр.

1

жасушалық

2

молекулалық

ағзалық

Мүшелік ұлпалық

ІҮ деңгей

Популяция, биосфера тақырыптырына реферат жазу.

• 3.Тірі ағзалардың негізгі қасиеттері

І деңгей 5 ұпай

1.Тірі жүйелер өлшемі деген не?

2. Тіршілік иелерінің химиялық құрылымы неден тұрады?
3. Зат алмасу қандай физиологиялық үдерістерді қамтиды?
4. Метаболизм деген не, ол қандай екі үдерістен пайда болады?(2-ұпай)

ІІ деңгей              4 ұпай.

Кестені толтырыңдар.

ІІІ деңгей 3 ұпай

Көбею, даму, өсу өзара қалай байланысқан?

ІҮ деңгей «Табиғи бірлестік» тірек-сызба құрастыр.

• 4Тіршіліктің пайда болуы туралы түсініктердің қалыптасуы .

І деңгей     5 ұпай

1. Тіршіліктің жаратылуында қандай қарама-қарсы екі көзқарас болды?
2. Биогенез деген не?
3. Абиогенез деген не?Аристотель тұжырымы қандай?
4. Витализм теориясын жақтаушы ғалымдар кімдер?

5.Ф. Реди тәжірибесі қандай нәтиже берді?.

ІІ. Деңгей 4 ұпай

1. Л. Пастер тәжірибесі нені дәлелдей алмады?
2. Тәжірибе құрылғысын түсіндір.
3. Э. Геккель теориясы қандай?
4. Тіршіліктің пайда болуы туралы Ч. Дарвин қандай болжам ұсынды?.

ІІІ деңгей 3 ұпай

«Сандар сөйлегенде»

1668 ж-

1869 ж-

1651  ж

4- деңгей. А.Левенгук,Л.Пастер еңбектеріне реферат жазу.

• 5. Тіршіліктің пайда болуы туралы осы заманғы түсініктер

І деңгей 5 ұпай

1. Тіршіліктің жер бетінде шығу тегінің табиғи теориясын тұжырымдаған кім?

А- Джон Холдейн

В- Сенли Миллер

С-А. И. Опарин

Д-Сидньй Фокс

Е-Ч. Дарвин

2. «Тіршілік жолашары» не?

А-протобионттар

В-тамшылар

С-газдар

Д-сұйық орта

Е-атмосфера

3. Сидней Фокс ашқан жаңалық

А-қышқыл тұман

В—коацерват

С-вулкан

Д-мочевина

Е- протеионоид

4. Тәжірибе кезінде аминқышқылының құрғақ қоспасы 130 С-қа дейін қыздырып қанша полимер алған.

А-150

В-200

С-300

Д-100

Е-50

5. Алынған протенодтардың құрамындағы зат.

А- ағза

В- тамшы

С- фермент

Д- несепнәр

Е- су

ІІ деңгей 4 ұпай

Миллер құтысының құрылысын талда: сандарды сипатта.

ІІІ деңгей 3 ұпай

Биологиялық диктант көп нүктенің орнына тиісті сөздерді орналастыр.

1,5 ұпай

1. Орыс биохимигі А.И.Опарин 1922 жылы тіршіліктің жер бетінде шығу тегінің ……………………………………………………………………………..тұжырымдады.

1,5 ұпай

2. Коацерваттар………………………………………., яғни «………………………….» деп аталады.

ІV- деңгей.

«Ферменттердің атқаратын қызметтері» реферат

• 6. Жер бетінде тіршіліктің қалыптасу кезеңдері.

І деңгей. 5 ұпай

Сөйлемді оқып, тақырып бойынша сипаттама бер.

1. Тіршіліктің қалыптасу кезеңдері: 1 кезең: Ағзалық заттардың абиогенді синтезі.
2. 2 кезең: Коацервация үдерісі.
3. 3 кезең: Тіршілік қасиеттерінің көрніс беруі:
4. 4-кезең:Алғашқы прокариот жасушаларының пайда болуы:
5. 5 кезең. Эукариоттың көп жасушалылардың пайда болуы, тірі ағзалардың дүниеге бөлінуі.

ІІ –деңгей 4-ұпай

Тірек- сызбаны жалғастыр:

1-тапсырма

Қазіргі замандағы жанартау газының құрамы

15 %….                                                                                    10 %………,……….,

75 %….                             …………,…………..,

…………..,………….,

2-тапсырма

Тұңғыш мұхиттағы ағзашалар

(органикалық заттар)

3-тапсырма

Прокариоттар

(ядросыз)

4-тапсырма.                              Эукариоттар.

ІІІ деңгей    3  ұпай

Суретте қарап тірі ағзалардың саны бойынша сипаттап жаз.

ІV деңгей.

Тіршіліктің жаралу сәті. Шығарма жазу.

Құрастырған биология пәні мұғалімі:      Г.Сарсенғалиева

Жауап коды.

Биология 10 сынып

Жауап коды.

Биология 9 сынып

ЖАНУАРЛАР ЖАСУШАСЫН КАЙТАЛАУ

Жауап коды.

Биология 11 сынып

Жауап коды.

Биология  8 сынып

Жауап коды.

Биология  6 сынып

Дидактикалық материалдар:

6-сынып:Дидактикалық тапсырмалар:

Өсімдіктердің сыртқы және ішкі құрылысы, микраскоптың

құрылысы,тыңайтқыштар.

9-сынып: Деңгейлік тапсырмалар:

І тарау. Жердегі тіршіліктің пайда болуы.

Әдістемелік құралдар:

1. Сабақ жоспарлары.

1.10-сынып.Жаратылыстану-математика

«Генетиканың даму тарихы»

әдісі:саралап-деңгейлеп оқыту.

2.8-сынып  «Иммунитет.Иммунитет түрлері.ЖИТС. ЖИТС-тің алдын алу»

2.Тест тапсырмалары

(6,7,8,9,10,11-сыныптарға арналған,жауап кодымен)

3.Зертханалық жұмыстар сипаттамасы:

10-сынып.Жаратылыстану-математика бағыты. (1,2,3,4-жұмыстар)

4.Биологиядан жұсыс дәптерінің үлгісі:

10-сынып . Жаратылыстану-математика бағыты.

4-тарау  «Организмдердің көбеюі мен жеке дамуы.»

5.Қолданбалы курс(жаңа үлгі бойынша)

10-сынып.Жаратылыстану-математика бағыты.

Тақырыбы. Биохимия

10 сыныптық жаратылыстану-математика бағытының ІV тарау

« организмдердің  көбеюі мен жеке дамуы»  тақырыбына биалогиядан жұмыс дәптері үлгісі.

Түсінік хат.

Бұл тарауда 6 тақырып қамтылған әр тақырыпқа білім оқушыларға үй тапсырмасын пысықтауға және жаңа сабақтан бекітуге көмекші құрал ретінде пайдалануға болады. Тапсырмаларда, кесте толтыру,тірек-сызбасын аяқтау, биалогиялық диктант жазу үлгілері ұсынылған.

10 сынып: жаратылыстану-математика бағыты.

ІV тарау организмдердің көбеюі мен жеке дамуы.

• .30. Жасушаның бөлінуі.Митоз.

Жасуша бөлінуі.

2-тапсырма. Көп нүктенің орнына тиісті сөзді тауып, жаз.

Дене жасушаларының бөлінуі … … тұрады.

Ядроның бөлінуі- …, цитоплазманың бөлінуі- …, және бөлінуге дайындық кезеңі- … .

(кариокинез, цитокинез, интерфаза)

3- тапсырма.

Жасуша ядросының бөлінуі процесі –митоз бірінен кейін бір ретпен келіп отыратын 5 фазадан тұрады.

Митоз

• 31.Организмдердің кобею жолдары.

1-тапсырма.

Көбею

Жыныссыз                                       жынысты

2- тапсырма.

а) Вегетативті жолмен көбею

Табиғи вегетативті                 қолдан вегетативті

көбею                                              көбею

ә) Жыныстық жолмен көбею деп … пен … … ядроларының қосылуын айтады.

б) Табиғатта жыныстық кобеюдің ерекше түр өзгерісі кездеседі оны … деп атайды.

Партогенденудің ерекшелігі- ұрықтанбаган жұмыртқалардағы аналық…, ал ұрықтанғандарынан аталық … дамиды.

( сперматазоид, жұмыртқа жасушасы, партогенез.)

• 32. Жыныс жасушаларының бөлінуі. Мейоз.

1- тапсырма.

І бөліну        мейоз           ІІ бөліну

2-тапсырма.Сәйкестендіру кестесі

А-тапсырма

1. жіңішке жіпшелер сатысы С-зиготена

2.Қосарланған жіпшелер сатысы                     В-диплотена

3.жіпшелердің бір-бірінен алыстау сатысы    А-лентотена

ә-тапсырма

Анықтама бер:

Коньюгация-

Хиазмалар-

Кросинговер-

Редукциялану-

• 33.Жыныс жасушаларының дамуы.Ұрықтану, оның генетикалық маңызы.

• тапсырма. Мына сөздердің анықтамасын жаз:

Спермагенез-

Овогенез-

Гаметогенез-

2- тапсырма.      Тірек сызбасын жалғастыр:

Сперматогенез

аймақтары

3- тапсырма. Биалогиялық диктант  көп нүктенің орнына сөздерін қойып жаз.

а) Ұрықтану дегеніміз- гоплоидты хромосома жиынтығы бар… және … жыныс жасушаларының … қосылуы.

ә) Ұрықтанған жасушаны … атайды.

б)                            сүтқоректілердің

1 жұмыртқасы                                  бірнешеуі

ұрықтанса                                        ұрықтанса

• 34. Қосарланып ұрықтану

1- тапсырма.

1) Қосарланып ұрықтану тек қана мына ағзаларға ғана тән құбылыс.

А-жануарда

В-өсімдіктерде

С-саңырауқұлақтарда

Д-адамда

Е-бактенияларда

2) Митоз жолымен екіге бөлінетін жасуша.

А-өсімді

В-хромосомалы

С-диплоидты

Д-генеративті

Е-вегетативті

3) Қосарланып ұрықтануды ашқан ғалымдар

А-С.Г.Новашин

В-Ломоносов

С-И.Н.Виноградов

Д-Г.Мендель

Е-Т.Моргонь

• 35. Онтогенез-организмдерде жеке дамуы.

1- тапсырма.Биалогиялық диктант.

а) Эмбриология- организм… … зерттейтін ғылым.

ә) Митоздық бөліну нәтижесінде пайда болған бөлшектерді … атайды.

2-тапсырма.Кестені толтырыңыз. «Ұрық қатпаршаларында түзілетін мүшелер  және  жүйелер»

Құрастырған:  Биалогия пәні мұғалімі: Г.Сарсенғалиева.

Дидактикалық   тапсырмалар                                                                                           (6-сынып бойынша )

1-тапсырма.  Гүл бөліктерінің толық атын көрсетіңіз:                                                              А —                       К-                                                                                          Ж —                       Г.С —                                                                                      Т-                         Г.Т —

2-тапсырма. Алма ағашы гүлінің формуласын жазып, талдау жасаңыз:

3-тапсырма. Мынау қандай гүлдің формуласы:                                                                        Т(5) К(5) А(0) Ж(3)

4-тапсырма. Диктантты аяқтаңыз:                                                                                 Биология грекше  ….  — тіршілік, логос — …., тірі  ….  зерттейтін ғылым.

5-тапсырма.Диктантты аяқтаңыз:                                                                             Ботаника  ….   – шөп,  ….  зерттейтін ғылым.

6-тапсырма. Ұлғайтқыш қол әйнегінен тұтқалы ұлғайтқыш әйнектің айырмашылығы неде?

7-тапсырма. Тірек – сызбаны аяқтаңыз:                                                                                                                                                                                                      Жасуша

8-тапсырма. Қатесін табыңыз:                                                                                  Жабын ұлпа  өң, тоз, қыртыс, камбий деп бөлінеді.

9-тапсырма. Тірек-сызбаны аяқтап, атқаратын қыметін жазыңыз:

Қабық

10-тапсырма. Мына сызбадан нені білуге болады, түсіндіріңіз:                                              Жасушалар тобы        ұлпа          мүше         ағза

11-тапсырма. Диктантты аяқтаңыз:                                                                                   Вегетативті мүшелер ….  жүйе құрайды:  ….  жүйесі, ….  жүйесі.

12-тапсырма. Қатені табыңыз:                                                                          Тамырлар шығу тегіне қарай негізгі, жанама, шашақ, қосалқы, кіндік болып бөлінеді.

13-тапсырма. Тірек-сызбаны аяқтаңыз:

Тыңайтқыш

14-тапсырма. Мына өсімдіктерге метаформалық теңеу жасаңыз:                                               1. Мақта —                           5. Итмұрын —                                                                  2. Бидай —                         6. Картоп —                                                            3. Күріш —                                    7. Бәйшешек                                                         4. Жүгері

15-тапсырма. Мақалдың мағынасын түсіндіріңіз:                                                            Бағбан болсаң, бақ өсір, балама деп тағы өсір.

16-тапсырма. Мақалдың мағынасын түсіндіріңіз:                                                            Бабалар еккен шынарды балалары саялайды.

17-тапсырма. Жұмбақты шешіңіз:                                                                                     Біреуін жерге беріп, күзде оны тереді.

18-тапсырма. Жұмбақты шешіңіз:                                                                                     Отырса – жасыл, ұшса – сарғаяды,                                                                                   Жерге түсіп қараяды.

19-тапсырма. Сан тылсымын шешіңіз:                                                                              6-1,  9-3,  6-1,  3-2                                                                                                     2-1,  2-2,  2-2,  5-2,  10-2                                                                                        5-3,  60-1,  50-3,  6-1,  70-4.

20-тапсырма. Сан тылсымын шешіңіз:                                                                              2-2,  3-1,  4-1,  5-2                                                                                                     5-1,  1-2,  6-2,  8-1,  8-2,  1000-3                                                                            20-1,  7-2,  4-3,                                                                                                  7-1,  10-1,  1000-1,  60-1,  1-3,  9-1.

21-тапсырма. Сан тылсымын  шешіңіз:                                                                             1,  6-1,  9-3,  6-1,  3-2                                                                                                2-2,  8-2,  5-3,  5-3,  7-2,  1000-3                                                                            10,  6-1,  9-3,  6-1,  3-2                                                                                      2-1,  2-2.

22-тапсырма. Қатесін табыңыз:                                                                                         Бүршіктің түрлері: төбе, жанама, үстіңгі, қосалқы, қолтық, бұйыққан, қабыршақты.

23- тапсырма. Ретімен жазыңыз:                                                                                       Қабық, өзек, сүрек, тін, камбий, тоз, өң.

24-тапсырма. Мына әріптерден өсімдіктердің атауларын құрастырыңыз:

А. М. Б. Ұ. Ы. Н. И. І. З. Т. Е. Қ. Р. Д. Ж. У.

25-тапсырма. Мына құбылысты түсіндіріңіз:                                                Фотосинтез: көмірқышқыл газ + су                     күн сәулесі                                                                                                                                       жасыл өсімдік           қант (глюкоза) + оттегі

26-тапсырма. Жылдық шеңберден қандай құбылыстарды білуге болады?

27-тапсырма. Тірек-сызбаны аяқтаңыз:                                                                                                        Өсімдік мүшелері

28-тапсырма. Микроскоптың құрылысын, онымен жұмыс істеу тәртібін көрсетіңіз:

29-тапсырма. Бір үйлі, екі үйлі өсімдіктер дегеніміз не, мысал келтіріңіз:

30-тапсырма. Тірек-сызбаны аяқтаңыз:

31-тапсырма. Мына суретке қарап, қандай тәжірибе жүргізуге болады?

32-тапсырма. Тірек-сызбаны түсіндіріңіз:                                                                                                                                         су бу

Ауа                   атмосфера                                 оттегі                                                                                                                      көмірқышқыл газы

Дидактикалық тапсырмалардың жауабы:

1-тапсырма. Аталық, аналық, тостағанша, күлте, гүлсабақ, гүлтабан.

2-тапсырма. Т(5) К(5) Ж(5).

3-тапсырма. Қияр.

4-тапсырма. Биос, ғылым, табиғатты.

5-тапсырма. Ботаника, өсімдік.

6-тапсырма. Тұтқалы ұлғайтқыш әйнектің табаны, үстелшесі, қозғалмалы айнасы бар. Затты 10 – 25 есе үлкейтеді.

7-тапсырма. Ядро, вакуоль, қабықша, цитоплазма, саңылауы.

8-тапсырма. Камбий.

9-тапсырма. Өң күн сәулесін өткізеді. Тоз оттегін өткізеді. Тін беріктік, мықтылық қасиет береді.

10-тапсырма. Шығу тегі, құрылысы, атқаратын қызметі ұқсас жасушалар тобын ұлпа дейді. Ұлпадан мүшелер, мүшелерден ағза түзіледі.

11-тапсырма. Екі түрлі, өркендер, тамырлар.

12-тапсырма. Шашақ, кіндік.

13-тапсырма. Органикалық қи, шымтезек, қарашірік, құс саңғырығы. Минералды      азот, фосфор, калий.

14-тапсырма. 1. Ақ алтын.   2. Алтын дән.   3. Сыр маржаны.  4. Дала аруы.    5. Шипалы бұта.                 6. Екінші нан.   7. Көктем гүлі.

15-тапсырма. Әрбір адам өзі үшін де, болашақ ұрпағы үшін де өсімдіктер өсіруі керек.

16-тапсырма. Аталар өз ұрпағы үшін өсімдіктер өсіреді, балалары келешек оның жемісін көріп, көлеңкесін саялайды.

17-тапсырма. Тұқым.

18-тапсырма. Жапырақ.

19-тапсырма. Ағаш еккен сауап.

20-тапсырма. Күте білсең – жер жомарт.

21-тапсырма. Бір ағаш кессең, он ағаш ек.

22-тапсырма. Үстіңгі, қабыршақты.

23-тапсырма. Қабық, өң, тоз, тін, камбий,сүрек,өзек.

24-тапсырма. Итмұрын, бақбақ, жауқазын, батат, қарақат, жуа, терек.

25-тапсырма. Күн энергиясының қатысуымен болатын фотосинтез құбылысы.

26-тапсырма. Жылдық шеңберден жылу, жарық, ылғалдың әсерін байқауға болады. Өсімдіктің жасын, оңтүстік, солтүстікті анықтайды.

27-тапсырма. Вегетативті       тамыр, сабақ, жапырақ. Генеративті       гүл, жеміс, тұқым.

28-тапсырма. 1. Окуляр.  2. Көру түтігі.  3. Объективтер.  4. Заттық үстелше.  5. Айна.  6. Табан.          7. Тұтқа.  8. Бұрандалар.

29-тапсырма. Аталық пен аналық бір өсімдікте болса – бір үйлі (жүгері, асқабақ), аталық бір өсімдікте, аналық екінші өсімдікте дамыса – екі үйлі (қарасора, терек, тал).

30-тапсырма. Асханалық        қызылша, сәбіз, шалғам, ақжелкен. Техникалық        қант қызылшасы, шашыратқы.

31-тапсырма. Жапырағы, гүлі бар өркенді боялған суға саламыз. Одан сумен минералды тұздардың қай қабат арқылы қозғалатынын байқауға болады.

32-тапсырма. Ауа жапырақ саңылаулары арқылы өтеді, атмосфераға су буын, оттегін, көмірқышқыл газын бөледі.

Пән мұғалімі: Сәрсенғалиева Г

10 сынып «Жаратылыстану-математика » бағытындағы сынып

№1 зертханалық жұмыс.

Зат алмасу реакциясының ферменттік сипаты.

Мақсаты: 1) зат алмасу реакциялары кезіндегі ферменттердің маңызын дәлелдеу; 2) ферменттердің белсенді әрекеттерін анықтау.

Құрал-жабдықтар: Шикі және піскен картоп түйнектері, элодея жапырағы, 3%-дық Сутек пероксиді, тамшуыр, препараттық инелер, заттық шыны және жабын әйнек, Петри тостағаншасы және микроскоп.

Қорытынды: Біздер шикі және піскен картоп кесінділеріне сутек пероксидін тамыздық. Ұлғайтқыш әйнекпен қараған кезде, шикі картоп өз қалпында, ал піскен картоп езілді де, ферменттерге ыдырайды.

№2 зертханалық жұмыс.

Өсімдік жасушасының плазмолизі мен деплазмолизі.

Мақсаты: Плазмализ және деплазмолиз құбылыстарына көз жеткізу, осы үдерістердің қоршаған ортадағы осмостық қысым мен заттар концентрациясына тәуелділігін айқындау.

Құрал-жабдықтар: Элодея және басқа микропрепараттар, дистилденген су, физиологиялық ерітінді және ас тұзының концентрленген ерітіндісі және сахароза.

Қорытынды: Традисканция жапырағының кішкене бөлігін заттық шыныға қойып, сутамыздық, Оны микроскоппен қарадық.

Традисканция жапырағына дистелденген су құйғанда жасушаның көлемі ұлғаяды, органикалық ерітінді тамызғанда көлемі кішірейеді.

№3 зерханалық жұмыс .

Пластидтер.

Мақсаты: Микропрепараттарды пайдаланып, пластидтердің сан алуан типтері болатынына көз жеткізу. Оқулықты пайдалана отырып, хлоропластардың құрылысымен мұқият танысу.

Құрал-жабдықтар: Хлоропластары, лейкопластары және хромопластары бар дайын микропрепараттар.

Қорытынды: Гүлді өсімдіктерінің тамырының жасуша (лейкопласт). Оларда тилакоидтар аз болады. Кенеуші заттарды крахмал түрінде жинақтайды.Крахмал лейкопластарға ақ түс береді.

Ағаш діңінің кесіндісі (хромопласт). Құрамында қызыл. Сарыжәне қызғылт сары пигменттер-кароптиноидтар болады. Олар кристалл түрінде қатысады.

Жапырақ жабынының жасушасы (хлоропласт). Митохондриялар  сияқты тірі жасушаларда өздігінен екі еселене алады.

Пластидтердің барлығы жасушалардың арнаулы бағытқа қатаң бағытталмаған түзуші ұлпаларына-меристемаға қатысатын протопластидтерден түзіледі.

№4 зерханалық жұмыс.

Әр түрлі типті жасушалардың салыстырмалы сипаттамасы.

Мақсаты: Жасушалардың әр түрлі типтері құрылыстарындағы ерекшеліктерге көз жеткізу. Эукариоттық жасушалардың құрылысы мен атқаратын қызметіне арналған білімді көрнекті көрсету.

Құрал-жабдықтар: Өсімдіктердің, жануарлардың, саңырауқұлақтардың, ционбактериялар мен кез келген басқа гетеротрофты бактериялардың жасушалары бар даяр микропрепараттар. Өсімдіктер, жануарлары, саңырауқұлақтар, цианбактериялар мен гетеробактериялар жасушаларының ішкі құрылыс ерекшеліктері туралы толық түсінік беретін кестелер және суреттер.